Jan Tabor

Rodzicami Jana Tabora byli Wojciech Tabor (ur. 1884), pochodzący z Góry Świętego Jana w powiecie limanowskim, oraz jego żona, Anna z domu Banach (ur. 1881), urodzona w Rożnowie. Oboje urodzili się i wychowali na wsi, a do podkrakowskich Dębnik (włączonych w granice administracyjne miasta w 1909 r.) wywędrowali zapewne w poszukiwaniu pracy i możliwości zarobkowania, ograniczonych na przeludnionej a ubogiej prowincji. Razem doczekali się szóstki dzieci: Stefanii, Władysława, Jana, Stanisława, Tadeusza i Bolesława.


Otoczenie rodzinne i społeczne, w którym wychowywali się młodzi Taborowie, to środowisko typowo robotnicze, raczej ubogie. Dębniki, Zakrzówek, Ludwinów - były w znacznym stopniu naonczas "sypialnią" dla robotników Krakowa i Podgórza, którzy wynajmowali tam mieszkania (a najczęściej po prostu "izby", pojedyncze pokoje).

Wojciech Tabor pracował wpierw jako stróż (źródło: spis mieszkańców Krakowa z 1910 r.), w księgach metrykalnych funkcjonuje też po prostu jako "robotnik", w innych także jako "robotnik gminny" (spis mieszkańców Krakowa z 1921 r.), natomiast w akcie chrztu najmłodszego syna Bolesława z 1923 r. po raz pierwszy pojawia się jako "funkcjonariusz Wodociągów Miejskich". Z ksiąg adresowych miasta Krakowa wiemy, że pełnił w Wodociągach funkcję dozorcy (tak występuje np. w księdze adresowej miasta Krakowa z 1932 r.). Był też członkiem Polskiego Związku Zawodowego Pracowników Fizycznych i Umysłowych w Krakowie oraz działaczem organizacji samopomocowej tegoż PZZ – był to w Polsce lat 30. związek zawodowy zdecydowanie prorządowy, prosanacyjny, natomiast ideowo raczej katolicko-społeczny, w każdym razie promujący solidaryzm społeczny zamiast „walki klas” – a z racji protekcji władz silny w instytucjach i zakładach publicznych (Wojciecha Tabora pożegnano krótkim komunikatem o śmierci i pogrzebie w związkowym piśmie "Świat Pracy" z 10 grudnia 1938 r., zamieszczono także podziękowania od rodziny za zasiłek pogrzebowy i udział delegacji Związku w pogrzebowych uroczystościach). 

Rodzina początkowo dość często zmieniała miejsce zamieszkania (choć generalnie pozostawała w obrębie Dębnik, wyjąwszy może okres 1914-1916), co mogło być związane z sytuacją finansową, brakiem stabilizacji zawodowej lub powiększaniem się liczby dzieci – na dłużej osiedlili się Taborowie (od około 1916) przy ul. Pułaskiego, wpierw pod numerem 3, następnie zaś pod 4-ką. Tam też wychowywał się Jan i jego rodzeństwo. Mój pradziadek przyszedł na świat jako Jan Michał Tabor w 1912 roku (z datą narodzin jest kłopot – księgi metrykalne parafii św. Stanisława Kostki, teoretycznie najbardziej wiarygodne źródło, bo pisane "na świeżo", podają datę 19 września 1912 roku! Skąd zatem data na nagrobku, czyli kwiecień, i to 1913 roku? Zamieszanie powiększa spis ludności z 1921, w którym – wszak na podstawie deklaracji rodziny – rachmistrz zanotował datę 13 sierpnia 1912!)


Niewiele mogę powiedzieć o życiu Jana Tabora w dzieciństwie i młodości. O umiejętnościach pływackich wspominałem, podobno był z nich znany w całych Dębnikach, a nawet co najmniej raz wzywany do pomocy dla jakiegoś topielca. Są w naszych zbiorach zdjęcia z wypoczynku rodziny nad Wisłą (zdaje się, że na plaży przy moście Dębnickim), w strojach kąpielowych, co wydaje się potwierdzać, że lubił ten rodzaj aktywności fizycznej. Nie wiem, kiedy rozpoczął pracę w Wodociągach Miejskich, przypuszczam jedynie, że mógł tam trafić za pośrednictwem swojego ojca, jak wyjaśniłem wyżej – dozorcy w tejże instytucji. W źródłach Jan Tabor funkcjonuje jako "mechanik" (w swoim akcie ślubu z 1935 i we wpisie do ksiąg zmarłych Urzędu Zdrowia w Krakowie z 1940). Być może to za pośrednictwem Wodociągów pradziadek trafił do drużyny Towarzystwa Sportowego Wisła Kraków (dyrektor Tadeusz Orzelski był wszak wówczas równocześnie prezesem Towarzystwa). W każdym razie fakt jego gry dla „Białej Gwiazdy” nigdy nie dotarł do mnie drogą przekazu ustnego, rodzinnego, zachowało się jedynie jedno zdjęcie grupy mężczyzn w koszulkach Wisły, na którym widoczny jest pradziadek. Dopiero identyfikacja innych piłkarzy i działaczy obecnych na tym zdjęciu przez redaktorów portalu historiawisly.pl (z p. Zdzisławem Skupieniem na czele) pozwoliła mi odkryć ten, nieznany wcześniej, aspekt jego społecznej i sportowej aktywności.

22 kwietnia 1935 r. Jan zawarł małżeństwo ze Stefanią Honoratą z domu Grzyb (ur. 1917 w Krakowie–Zakrzówku), córką nieżyjącego już wówczas robotnika kolejowego Józefa Grzyba i Cecylii z domu Majcher. Małżeństwo zamieszkało "przy rodzinie" żony (wpierw w wynajętym mieszkaniu przy ul. Mieszczańskiej 2, a po paru latach przy ul. Szwedzkiej 90, w domu wybudowanym przez szwagra Stefanii, Stanisława Wiśniowskiego, z pomocą finansową jej matki, Cecylii). Obecnie wszystkie te budynki nie istnieją, dom przy Szwedzkiej 90 przejęto w latach 60. pod budowę osiedli bloków (tzw. "osiedle przy Komandosów"). W 1935 r. urodziło się też jedyne dziecko Jana i Stefanii, ochrzczone jako Danuta Klementyna Cecylia – moja Babcia.


We wrześniu 1939 r. Jan Tabor wraz z przyjacielem udał się na wschód, podobnie jak wielu młodych mężczyzn, kierowanych w tamtym kierunku m.in. przez władze wojskowe, w celu odtworzenia armii z dala od linii frontu. Wiem jedynie z relacji rodzinnych, że dotarli gdzieś na teren dawnej tzw. Galicji Wschodniej, podróżując na rowerach. Tam zapewne zastał ich nieszczęsny 17 września. Następnie przekroczyli granicę z Rumunią – jako niezmobilizowani nie zostali internowani, lecz umieszczeni w obozie dla uchodźców, gdzie spędzili co najmniej parę miesięcy (na pewno przebywali w Rumunii jeszcze w okresie Bożego Narodzenia 1939 r.). Nie zostali tzw. "turystami Sikorskiego" i nie dołączyli do tych, którzy przedzierali się na zachód, do odtwarzanej we Francji i Wielkiej Brytanii armii. Tradycja rodzinna mówi, że Jan nie mógł znieść rozłąki z żoną i małą córeczką, ale nie wiem, ile w tym prawdy. W każdym razie zdecydował się wrócić do okupowanego Krakowa.


Przekazane mi relacje mówią też, że po powrocie do kraju – szacuję, że gdzieś na początku 1940 r. – Jan włączył się w działalność konspiracyjną, w czym bardzo użyteczny miał być jego powrót do pracy w Wodociągach Miejskich, wówczas podporządkowanych już niemieckiemu zarządowi miasta. Papiery pracownika tej instytucji miały jakoby ułatwiać poruszanie się po mieście bez wzbudzania podejrzeń, odwiedziny rozmaitych lokali pod pretekstem napraw i kontroli instalacji etc. Wiązanie jego powrotu z Rumunii do okupowanego kraju z jakąś misją dla Państwa Podziemnego byłoby już jednak czystą spekulacją. Co do członkostwa w podziemiu – dowodów brak, wszystko opiera się na ustnym przekazie rodziny, czasami bardzo uproszczonym (mówiono mi np. o działalności Jana w Armii Krajowej, co oczywiście jest niemożliwe, bo ta wówczas jeszcze nie istniała – podejrzewam, że w powszechnej świadomości osób mniej szczegółowo znających dzieje II wojny światowej termin "Armia Krajowa" zlał się po prostu z całością podziemia niepodległościowego, antyniemieckiego i niekomunistycznego). Organizacje konspiracyjne generalnie w tym okresie były we wczesnej fazie rozwoju, ale tworzyły się, zresztą – jak przeczytałem na stronie historiawisly.pl – dyrektor Wodociągów, Tadeusz Orzelski, uczestniczył w działalności konspiracyjnej w ramach Organizacji Orła Białego oraz w podziemnej PPS i niejako "wciągał" do tego również zaufanych pracowników. Idąc tym tropem, można uznać za pewnik, że Jan Tabor posiadał co najmniej nieformalne kontakty z podziemiem. Kwestię formalnego członkostwa i bardziej aktywnej działalności w jakiejś organizacji pozostawiam jako hipotezę, opartą o tradycję rodzinną. 

Na początku maja 1940 r. (czy nie 3 maja?) Niemcy zorganizowali w dystrykcie krakowskim dużą akcję pacyfikacyjną, mającą na celu uderzenie w tworzące się podziemie. Przeprowadzono aresztowania, a także łapanki – nierzadko przypadkowych – młodych mężczyzn, mogących potencjalnie stanowić największe zagrożenie. Tego dnia Jan Tabor wraz z braćmi Władysławem i Stanisławem oraz kilkoma przyjaciółmi prowadził rozmowę na Rynku Głównym. Grupa ta wzbudzić miała zainteresowanie i podejrzenia niemieckich tajniaków. Wedle relacji Władysława Tabora, jednym z tematów rozmowy miało być przedostanie się na Węgry (źródło: relacja Władysława Tabora w ramach projektu "Pierwsi więźniowie K.L. Auschwitz", dostępna on-line na serwisie Youtube pod adresem: https://www.youtube.com/watch?v=rUEwPjKDzwg ). Nawiasem mówiąc, miejsce spotkania było mało "konspiracyjne", ale z drugiej strony był to jeszcze czas, zanim niemiecki terror rozpętał się na pełną skalę, znaną z dalszych lat okupacji. W każdym razie grupa została zatrzymana przez tajniaków i przeprowadzona na ulicę Bracką, gdzie czekali już żandarmi bądź SS-mani oraz przygotowane do transportu więźniów samochody.


To właśnie tam Jan Tabor miał zostać zwolniony – ponoć właśnie dzięki papierom pracownika Wodociągów, czyli osoby formalnie pracującej dla władz okupacyjnych – niemieckiego zarządu Stadt Krakau. W pewnym momencie – czy to podczas wyciągania dokumentów, czy podczas próby jakiejś dyskusji, czy stawiania oporu – został bardzo mocno uderzony przez jednego z Niemców kolbą karabinu. Prawdopodobnie jako jedyny z grupy zatrzymanych został puszczony wolno – dwaj jego bracia trafili bowiem do więzienia dla „politycznych” w Tarnowie, skąd pojechali pierwszym transportem polskich więźniów do Auschwitz. Stanisław – numer obozowy 57 – zmarł tam w 1941 roku, ale Władysława – nr obozowy 557 – udało się z tego piekła wydostać (jakąś rolę odegrać tu miała zaprzyjaźniona rodzina niemiecka, zamieszkała w Krakowie jeszcze od czasów austriackich).

Otrzymany cios pozostawił u Jana – człowieka wszak sprawnego i wysportowanego – silny ból i narastające problemy z oddychaniem. Nie przyznał się do tego żonie, podobno – znowu przekaz rodzinny – by jej nie denerwować, tym bardziej, że ze strachu przed ewentualnymi konsekwencjami miała go przestrzegać przed zbytnim zaangażowaniem w konspiracyjną działalność. Z czasem problemy z oddychaniem powiększyły się, pojawiła się gorączka. Kiedy hospitalizację podjęto, było już za późno – uderzenie kolbą spowodowało połamanie żeber i wbicie się jednego z nich w płuco. Jan Tabor trafił do szpitala św. Łazarza w złym stanie. Wiem, że regularnie odwiedzała go tam prababcia Stefania, aż pewnego dnia przybywszy z wizytą zastała puste łóżko. Według akt Urzędu Zdrowia w Krakowie, Jan Tabor zmarł 24 czerwca 1940 r. o godzinie 5:30 w szpitalu św. Łazarza, a przyczyną były: zapalenie płuc, złamanie żebra, zapalenie ropne piersi (pneumonia cruposa, fractum costarum, phlegmone thoracis). Miał wówczas 28 lat. 

Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim (kwatera: VIII, rząd: 6, miejsce: 23). Początkowo był to najzwyklejszy grób ziemny z krzyżem, ale w latach 60. lub 70. rodzina ekshumowała szczątki Jana i zbudowała na tym miejscu rodzinny grobowiec, w którym złożono ponownie jego doczesne szczątki. Na tablicy, chyba w wyniku błędu kamieniarza, widnieje jako jego data narodzin rok 1913. W grobie tym spoczywa również jego żona, Stefania, jej drugi mąż, a także córka Danuta z mężem Aleksandrem Lisem – moi dziadkowie.