Patrioci i żołnierze

Z Historia Wisły

(Różnice między wersjami)
(Nowa strona: Warto w osobnym temacie zamieścić krótkie notki opisujące tę sferę wiślackiej działalności. Punktem wyjścia były notki zamieszczone w publikacjach: A. Gowarzewskiego i S. Ch...)
Aktualna wersja (22:05, 22 paź 2023) (edytuj) (anuluj zmianę)
 
(Nie pokazano 79 wersji pośrednich.)
Linia 1: Linia 1:
-
Warto w osobnym temacie zamieścić krótkie notki opisujące tę sferę wiślackiej działalności.
+
[[Grafika:Górnośląska Komisja Odznaczeń 1931.jpg|200px|thumb|right|Powiadomienie o przyznaniu "Krzyża na śląskiej wstędza waleczności..." dla Henryka Reymana]]
 +
[[Grafika:Virtuti Militari W. Kowalskiego.JPG|200px|thumb|right|Virtuti Militari W. Kowalskiego]]
 +
[[Grafika:Dyplom dla Władysława Kowalskiego.JPG|200px|thumb|right|Dyplom dla Władysława Kowalskiego]]
 +
[[Grafika:Odpis z dokumentu potwierdzającego wstąpienia do Armii Hallera 1919.JPG|200px|thumb|right|Odpis z dokumentu potwierdzającego wstąpienia do Armii Hallera Stefana Reymana]]
 +
==Patrioci i żołnierze==
-
Punktem wyjścia były notki zamieszczone w publikacjach: A. Gowarzewskiego i S. Chemicza. Starałem się je w niektórych miejscach uzupełnić. Stąd zrozumiałe, że jest to zaledwie bardzo niepełny zarys tematu. Liczę na jego podjęcie i rozwinięcie. Pomocne będą tu choćby publikacje Tuszyńskiego, słowniki dotyczące Polskiego Państwa Podziemnego i AK ... Warto również dopisać tych wojskowych, którzy choć nie byli sportowcami - to jednak zasiadali we włądzach TS Wisła przed wojną...
+
Wisła to już u zarania klub stricte polski, pielęgnujący tożsamość narodową swoich członków w czasach zaborczych. Klub jako namiastka „domu ojczystego”, mała ojczyzna, w której podkreślano „na każdym kroku czysto-narodowy, a ... także niepodległościowy charakter” – to były podstawy ideowe Towarzystwa Sportowego Wisła, którym pozostano wiernym przez dziesięciolecia, także po okresie zaborów, już w odrodzonej Polsce. Znalazło to odbicie w klubowych statutach, według których członkiem Wisły mogła zostać tylko „osoba na czci nieposzlakowana”, której obowiązkiem było „zachowywać się zawsze i wszędzie zgodnie z wymogami człowieka honorowego, dobrego Polaka i rzetelnego sportowca”.
-
Patrioci i żołnierze
+
Dlatego od początku patriotyzm był w Wiśle w cenie, co niejednokrotnie potwierdzano czynami. Patriotyzm dnia codziennego, czasu pokoju, w okresie galicyjskim objawiał się między innymi w sposób symboliczny: poprzez zamianę odziedziczonych po „Czerwonych” dwu niebieskich gwiazd na czerwonych koszulkach, [[Biała Gwiazda|na jedną białą]], dla podkreślenia polskości ćwiczącej i grającej w takich strojach młodzieży. Praktycznym przejawem patriotyzmu było nawiązywanie kontaktów sportowych z klubami polskimi w zaborze rosyjskim i pruskim. Niejako zwieńczeniem tych kontaktów stało się utworzenie [[Wisła a Związek Footballistów Polskich|„pierwszego na ziemiach polskich” piłkarskiego związku]], który w założeniach miał skupiać wszystkie polskie kluby, niezależnie od zaborczych granic.
 +
Gdy nadszedł czas wojny, Wiślacy zdawali egzamin patriotyczny wstępując do Legionów [[Wisła Kraków i Józef Piłsudski - historia w fotografii|Józefa Piłsudskiego]], do których, jak nie bez dumy podkreślano, „zgłasza się także i to, co mieliśmy najdroższego, tj. gros I naszej drużyny”. Na czas wojny TS Wisła użycza legionistom swój [http://historiawisly.pl/wiki/index.php?title=Dzieje_stadionu#Pierwszy_Stadion Park Sportowy w Oleandrach] (szatnię i boisko). I to właśnie wprost z boiska Wisły wyruszają oni na szlak bojowy, począwszy od Pierwszej Kompanii Kadrowej ([[Wisła Kraków i Józef Piłsudski - historia w fotografii|zobacz zdjęcia]]).
-
[[Edward Ałaszewski]] – żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
+
Po zakończeniu I wojny światowej, w latach 1918-1921, Wiślacy z bronią w ręku walczą w szeregu wojen o terytorialny kształt Polski, czy wręcz jej istnienie na mapie Europy. Odnajdujemy ich niemal na wszystkich frontach wojen: w walce z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej, z Czechami o Zaolzie, z bolszewikami o całość i niepodległość naszej nowo powstałej Ojczyzny. Nie brak ich też wśród ochotników walczących w kolejnych śląskich powstaniach.
 +
Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas patriotyzmu dnia codziennego, czas pokojowej pracy Wiślaków dla dobra polskiego sportu, choć i w niej nie brakowało wątków wykraczających poza ramy sportu. Takim była na przykład rywalizacja Wisły z niemieckim [[1.FC Katowice]] o [[Sezon 1927 (piłka nożna)|mistrzostwo Polski w 1927]]. Wywalczenie przez Wisłę mistrzostwa po [[1927.09.25 1FC Katowice – Wisła Kraków 0:2|wyjazdowym zwycięskim meczu w Katowicach]] było okazją do wielkiej manifestacji na ulicach Katowic, w której nie brakowało wątków patriotycznych i narodowych.
-
[[Franciszek Brożek]] – Uczestnik wojen o niepodległość Polski w latach 1918-1920. Do Wojska Polskiego wstąpił w styczniu 1919 r. Walczył w wojnie polsko-ukraińskiej 1919 r., a potem w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Dwukrotnie ranny, dostał się do niewoli bolszewickiej. Pisano o nim w opinii: "Zawsze na czele powierzonego oddziału przykładem bohaterskim porywający, kochany przez żołnierzy i szanowany przez dowódców - był wzorem oficera frontowego". Po powrocie z niewoli z WP związał swój los i piął się po szczeblach wojskowej kariery. Jako kapitan otrzymał przydział do 13 pp. w Pułtusku. W 1927 r. awansowany do stopnia majora. Do 1930 r. dowodził batalionem w 18 pp. w Skierniewicach. Awansowany na podpułkownika w 1936 r. służył w Korpusie Ochrony Pogranicza w Iwieńcu (woj. nowogródzkie). Walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. jako wyższy oficer KOP. Dostał się do niewoli sowieckiej. „Jego nazwisko znalazło się na listach jeńców wojennych Starobielska pod numerem 153, a zatem został rozstrzelany w gmachu NKWD w Charkowie wiosną 1940”.
+
Lata 1939-1945 to znowu czas wojny, czas próby wiślackich charakterów. Kolejne pokolenie Wiślaków zdało ten egzamin tak, jak przystało na dziedziców pięknej klubowej tradycji. Nie brakowało ich w polskich mundurach w Kampanii Wrześniowej 1939 r. i na frontach II wojny światowej. Z narażeniem życia przekraczają zieloną granicę, by poprzez Węgry, Bałkany dotrzeć do formujących się Wojsk Polskich we Francji, a potem Wielkiej Brytanii. Widzimy ich w Armii gen. Andersa. Walczą z bronią w ręku na niemal wszystkich frontach europejskiego teatru wojen - widzimy ich pod Narvikiem, Tobrukiem, w bitwie o Anglię, bitwie o Monte Cassino, Falaise, wyzwalających z dywizją gen. Maczka Holandię i Belgię.
-
Za udział w wojnie polsko-bolszewickiej odznaczony orderem Virtuti Militari. Podczas uroczystości katyńskich 2007 r. mianowany pośmiertnie przez Prezydenta RP na stopień pułkownika.
+
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Bro%C5%BCek
+
Ubolewamy nad losami tych, których sowiecka armia już we wrześniu 1939 roku pozbawiła możliwości walki o niepodległość Ojczyzny. Tysiące polskich oficerów, wśród nich kilku Wiślaków, zakończyło swój marsz do wolności w bolszewickich obozach jenieckich, a następnie w celach NKWD - skąd bestialsko zamordowanych potajemnie wywieziono i pogrzebano w leśnych mogiłach Katynia czy Charkowa.
-
http://www.pkol.pl/pl/pages/displayfid/294_13139.html
+
Osobny rozdział to udział Wiślaków w Polskim Państwie Podziemnym, funkcjonującym pod niemiecką okupacją w kraju. Widzimy ich w strukturach politycznych, często na niepoślednich stanowiskach, jak choćby [[Tadeusz Orzelski|T. Orzelskiego]]. Przede wszystkim jednak służą narodowi jako żołnierze konspiracyjnych organizacji wojskowych, które z czasem scalają się w ramach ZWZ/AK. Narciarze z TS Wisła Zakopane byli kurierami utrzymującymi kontakt między rządem polskim na uchodźstwie a krajem, „byli przewodnikami osób zmuszonych do opuszczenia kraju bądź przybywających do niego”. Wiślaków odnajdujemy wśród konspiratorów podrabiających na rzecz swoich organizacji fałszywe dokumenty tożsamości; produkujących w warunkach konspiracyjnych broń i materiały wybuchowe; biorących udział w akcjach bojowych; służących w oddziałach partyzanckich, prowadzących tajne nauczanie.
 +
I za tą postawę przyszło im niejednokrotnie płacić cenę życia. Ginęli walcząc z bronią w ręku; w katowniach Gestapo; w publicznych egzekucjach; w obozach koncentracyjnych na terenie Europy.
-
[[Jan Cudek]] – Podpułkownik Wojska Polskiego. Podczas Kampnii Wrześniowej początkowo dowodził II Dywizjonem 40 Pułku Artylerii Lekkiej . Był to rezerwowy pułk artylerii sformowany we wrześniu 1939 r. dla 36 Rezerwowej Dywizji Piechoty z Armii „Prusy”. Wskutek zaciętych walk Dywizja ta przestała istnieć 9 września, a jej poszczególne jednostki zasiliły potem inne walczące formacje Wojska Polskiego. Podpułkownik Cudek trafił do organizowanej od 16 września Grupy Operacyjnej Dubno. Grupa ta 18 września podjęła marsz na Lwów. Podczas marszu dołączały do niej inne oddziały, tworząc poważne zgrupowanie bojowe (była to głównie kawaleria i artyleria). Artylerią dowodził w tym zgrupowaniu właśnie ppłk. Cudek. „21 września grupa Dubno stoczyła zwycięską walkę z oddziałami 4 DL (niemieckiej) pod Kamionką Strumiłowską. Grupa kierowała się ku zachodniej stronie Bugu na Bełz i Rawę Ruską... Po ofiarnym boju pod Rzyczką nie zdołano złamać zapory pancernej 2 Dyw. Panc. (niemieckiej). 25 września [dowodzący Grupą] płk Kulesza – Hanka wobec beznadziejnej sytuacji podjął w miejscowości Michałowce decyzję o rozwiązaniu grupy. Około 2000 żołnierzy dostało się do niewoli niemieckiej. Część przedarła się na Węgry a część została ogarnięta przez wojska sowieckie”. Nie jest jasne w jaki sposób Jan Cudek trafił do KL Auschwitz. Został tam rozstrzelany 16 października 1942 r.
+
Przykład [[Antoni Ziernicki|Antoniego Ziernickiego]] świadczy również symbolicznie o tym, że Wiślaków nie brakło także w antykomunistycznym podziemiu walczącym o wolność Polski w okresie stalinowskim.
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/36_Dywizja_Piechoty_(II_RP)
+
Właśnie tych ludzi Wisły - patriotów i żołnierzy - chcemy uhonorować przedstawiając ich imienną listę. Listę jakże niepełną, którą mamy nadzieję uzupełniać w miarę zdobywania kolejnych materiałów.
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grupa_Operacyjna_Dubno
+
Klikając w każde z nazwisk możecie prześledzić okupacyjne i żołnierskie losy wiślackich bohaterów.
 +
Punktem wyjścia były notki biograficzne zamieszczone w publikacjach: A. Gowarzewskiego i S. Chemicza. Starano się je w niektórych miejscach uzupełnić. Stąd zrozumiałe, że jest to zaledwie bardzo niepełny zarys tematu.
-
[[Włodzimierz Czak]] – walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Przez Bałkany i Francję dostał się do Anglii, by walczyć w PSZ: w Egipcie, Palestynie i we Włoszech.
+
W rozwinięciu tematu i uzupełnieniu notek biograficznych pomocne będą choćby publikacje Tuszyńskiego, słowniki dotyczące Polskiego Państwa Podziemnego i AK, Polski Słownik Biograficzny, materiały archiwalne ... Warto również dopisać tych wojskowych, którzy choć nie byli sportowcami - to jednak zasiadali we władzach TS Wisła przed wojną...
 +
==Lista chwały==
-
[[Stanisław Czulak]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Przez Bałkany i Francję dostał się do Anglii, by walczyć w PSZ.
+
{|class="wikitable" style="text-align:left;border:1px white solid" width=80% rules=none cellspacing=5 cellpadding=5 align="center"
 +
|
 +
*[[Edward Ałaszewski]]
 +
*[[Adam Backer]]
 +
*[[Stanisław Bartkowski]]
 +
*[[Józef Bartkowski]]
 +
*[[Kazimierz Bigosz]]
 +
*[[Roman Billy]]
 +
*[[Franciszek Brożek]]
 +
*[[Roman Bober]]
 +
*[[Jan Bobowski]]
 +
*[[Andrzej Bujak]]
 +
*[[Wilhelm Cepurski]]
 +
*[[Józef Chramiec]]
 +
*[[Jan Chmura]]
 +
*[[Jan Cudek]]
 +
*[[Włodzimierz Czak]]
 +
*[[Stanisław Czulak]]
 +
*[[Ludwik Dużyk]]
 +
*[[Antoni Dzierwa]]
 +
*[[Michał Filek]]
 +
*[[Władysław Filek]]
 +
*[[Antoni Fujarski]]
 +
*[[Jan Gabryś]]
 +
*[[Mieczysław Gąsienica-Samek]]
 +
*[[Stanisław Geruli]]
 +
*[[Witold Gieras]]
 +
*[[Bolesław Habowski]]
 +
*[[Józef Hamburger]]
 +
*[[Franciszek Hapek]]
 +
*[[Franciszek Hausner]]
 +
*[[Franciszek Janowski]]
 +
*[[Aleksander Jaworski]]
 +
|
 +
*[[Mieczysław Jezierski]]
 +
*[[Artur Kasprzyk]]
 +
*[[Stanisław Kempski]]
 +
*[[Jan Ketz]]
 +
*[[Mieczysław Koczwara]]
 +
*[[Adam Kogut]]
 +
*[[Tomasz Komornicki]]
 +
*[[Piotr Kolesar]]
 +
*[[Alfred Konkiewicz]]
 +
*[[Władysław Kowalski]]
 +
*[[Stanisław Kowalski]]
 +
*[[Marian Kozik]]
 +
*[[Kazimierz Kozłowski]]
 +
*[[Stanisław Kruk-Schuster]]
 +
*[[Józef Krupa]]
 +
*[[Władysław Krupa]]
 +
*[[Apolinary Kulig]]
 +
*[[Romuald Kulig]]
 +
*[[Karol Kupiec]]
 +
*[[Bolesław Kupiec]]
 +
*[[Józef Kupiec]]
 +
*[[Stefan Lubowiecki]]
 +
*[[Izydor Łuszczek]]
 +
*[[Józef Łuszczek]]
 +
*[[Stanisław Łuszczek]]
 +
*[[Antoni Łyko]]
 +
*[[Edward Madejski]]
 +
*[[Bronisław Makowski]]
 +
|
 +
*[[Marian Markiewicz]]
 +
*[[Ludomir Mazurek]]
 +
*[[Tadeusz Mącznik]]
 +
*[[Stanisław Motyka]]
 +
*[[Jan Natanek]]
 +
*[[Edward Nowacki]]
 +
*[[Adam Obrubański]]
 +
*[[Antoni Ogrodziński]]
 +
*[[Eugeniusz Oleksik]]
 +
*[[Juliusz Oleksik]]
 +
*[[Zbigniew Olewski]]
 +
*[[Tadeusz Orzelski]]
 +
*[[Ferdynand Pachner]]
 +
*[[Józef Panek]]
 +
*[[Tadeusz Paudyn]]
 +
*[[Władysław Polaczek]]
 +
*[[Franciszek Pustelnik]]
 +
*[[Aleksander Pychowski]]
 +
*[[Henryk Reyman]]
 +
*[[Jan Reyman]]
 +
*[[Stefan Reyman]]
 +
*[[Bronisław Roganowicz]]
 +
*[[Stanisław Rudek]]
 +
*[[Witold Rutkowski]]
 +
*[[Marian Sawicki]]
 +
*[[Fryderyk Schwenk]]
 +
*[[Bronisław Serafin]]
 +
*[[Przemysław Smolarek]]
 +
|valign=top|
 +
*[[Władysław Stefaniuk]]
 +
*[[Ludwik Stolarski]]
 +
*[[Stanisław Stopa]]
 +
*[[Władysław Szczepaniak]]
 +
*[[Stanisław Szczepanik]]
 +
*[[Władysław Szewczyk]]
 +
*[[Józef Szkolnikowski]]
 +
*[[Władysław Szumilas]]
 +
*[[Stefan Śliwa]]
 +
*[[Bogdan Śmitkowski]]
 +
*[[Jan Śnieżek]]
 +
*[[Józef Uznański]]
 +
*[[Kazimierz Wachowicz]]
 +
*[[Franciszek Wagner]]
 +
*[[Władysław Waśniowski]]
 +
*[[Jan Weyssenhoff]]
 +
*[[Roman Wilczyński]]
 +
*[[Tadeusz Wowkonowicz‎]]
 +
*[[Andrzej Woźniak]]
 +
*[[Artur Woźniak]]
 +
*[[Zbigniew Wóycicki]]
 +
*[[Mieczysław Wnuk]]
 +
*[[Tadeusz Wójcik]]
 +
*[[Marian Zając]]
 +
*[[Stefan Zakrzewski]]
 +
*[[Antoni Ziernicki]]
 +
*[[Józef Zuzaniak]]
 +
*[[Aleksander Żaczek]]
 +
|}
 +
[[Czesław Skoraczyński]] dopiero po wojnie został trenerem Wisły. W związku z tym jego żołnierskie i konspiracyjne losy pomijamy.
-
[[Antoni Dzierwa]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r.
+
[[Grafika:Wisła Pamięta.jpg|thumb|400px|center|Okolicznościowa grafika upamiętniająca kilku spośród Wiślaków walczących o niepodległość]]
 +
==Oddali życie za suwerenną i niepodległą Polskę==
 +
Poniżej niepełna lista poległych i pomordowanych podczas wojen, w których ważyły się losy Polski. W zestawieniu znajdują się 43 nazwiska sportowców i działaczy poległych podczas działań wojennych. Lista nie jest pełna. 18-stu sportowców należało do sekcji piłki nożnej, 19-stu było narciarzami w zakopiańskim oddziale klubu, a dwóch reprezentowało sekcję ciężkoatletyczną. Pozostała czwórka panów w zestawieniu to działacze klubowi. Sekcje piłki nożnej oraz narciarska zrzeszały największą liczbę sportowców z pośród wszystkich przed wojną. Z tego powodu te dwie sekcje górują w tabeli. Kilku zawodników i działaczy podczas wojny było już związanych z innymi klubami lub instytucjami. Zaliczyliśmy ich jednak do wiślaków bowiem Ci panowie zapisali się znacząco w kronikach klubowych. Przykładowo [[Jan Cudek]] był jednym z tych piłkarzy, którzy tworzyli Wisłę w 1906 roku. [[Adam Kogut]] miał duży udział w reaktywacji Białej Gwiazdy po I wojnie światowej w 1918 roku itd. Jak wynika z poniższych informacji najwięcej sportowców zginęło w 1942 roku. Tabelka oparta na danych z książek: „Sport w Krakowie w latach 1939-1945” (str.: 210-213) oraz „Piłka nożna w okupowanym Krakowie”, obie autorstwa [[Stanisław Chemicz|Stanisława Chemicza]], „Przerwany bieg” Tuszyńskiego oraz na podstawie notatek własnych.
-
[[Michał Filek]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Zmobilizowany jako rezerwista, sierżant-podchorąży 25 sierpnia 1939 r. Z chwilą wybuchu wojny otrzymał automatycznie nominację na podporucznika. Służył w 20 pp, który wchodził w skład 6 DP i Armii „Kraków”. Po rozpoczęciu wojny pułk wyruszył w stronę Śląska i w okolicach Pszczyny stoczył pierwsze walki z oddziałami niemieckimi, ponosząc duże straty. Przegrana bitwa pszczyńska (1-2 września) miała duży wpływ na losy całej Armii, a dowództwo było zmuszone w dalszej konsekwencji do wycofania wojsk z całego obszaru Górnego Śląska. 20 pp wycofywał się w stronę Krakowa, a potem w stronę Lwowa, tocząc po drodze boje z jednostkami niemieckimi.
+
{| class="wikitable sortable" style="text-align:center;border:1px silver solid" rules=all cellspacing=5 cellpadding=1
-
Tak ten szlak bojowy zapamiętał Michał Filek: „Pod Pszczyną zginęło wielu naszych żołnierzy. Kolega mój (sierżant podchorąży), z którym razem służyliśmy w wojsku zginął. Jako dowódca cekaemu poderwał się przeciwko czołgom i stał jakby był zapamiętany. Wycofywaliśmy się później koło Krakowa. Następne zetknięcie się z armią niemiecką mieliśmy nad Dunajcem. Nad Dunajcem Niemcy chcieli nas okrążyć. Myśmy się wymigiwali z okrążenia. Następne spotkanie z niemieckimi czołgami miało miejsce (nie pamiętam nazwy) daleko na wschód od Tarnowa, gdyż ciągle przedzieraliśmy się w kierunku Lwowa. Otoczyli nas tam Niemcy. W nocy przedzieraliśmy się przez pole kukurydzy. Jak wyszliśmy to naprzeciwko nas znajdowało się w jednej linii około 50 czołgów. Nie mieliśmy broni przeciwpancernej. Wyszliśmy tyralierą. Kiedy się rozjaśniło to czołgi zaczęły nas otaczać. Cała nasza tyraliera zaczęła się wycofywać, do wsi, do rowów. Wycofaliśmy się jakieś 150 metrów do naszego ośrodka oporu, gdzie znajdowało się działko przeciwpancerne. Parametry tego działka były lepsze od niemieckich. Wszystkim, którzy się wycofywali, kazano stanąć i położyć się na ziemię. Wtedy te czołgi zaczęły się wyłaniać z przecinków leśnych. Wychodzi jeden czołg, drugi, trzeci. Byliśmy skazani na zagładę i w tym momencie otworzyła ogień ta armatka przeciwpancerna. Pierwszy strzał to odczułem jakby bomba spadła. Wskutek ostrzału pięć czołgów zostało unieruchomionych, rozbitych. Reszta czołgów się wycofała. Wtedy z tego ośrodka, jak nam się wydawało beznadziejnej sytuacji, poszliśmy na te czołgi. Pamiętam, miałem tę satysfakcję, że nasza grupa (ja byłem jednym z pierwszych) wzięła do niewoli Niemca, który szedł z podniesionymi rękami i prosił żeby nie strzelać. Potem wskoczyłem na czołg (drugi Niemiec w czołgu był nieżywy). Rozbiliśmy 4-5 czołgów. Następnie zwinęliśmy manele i dalej wycofywaliśmy się na Lwów. W międzyczasie Rosja wkroczyła [do Polski]. Nasze dowództwo doszło do wniosku, że nie ma w takim razie sensu, żeby się przebijać na Lwów. Jakbyśmy się przebili na Lwów to pewnie byśmy zginęli w Katyniu. Dowództwo podjęło wówczas decyzję, żebyśmy się poddali. Poddaliśmy się Niemcom... Kiedy poddaliśmy się do niewoli to skoncentrowaną masę żołnierzy skierowano na nogach na zachód... Trzy noce spaliśmy w Łańcucie (w zamku). Były to zimne noce i spaliśmy tam jeden na drugim. Po trzech nocach zapakowali nas w pociąg na platformy. Jechaliśmy na zachód. Z Tarnowa przez Kraków. W Krakowie 29 IX w południe wyskoczyłem z transportu kolejowego, z obawą, że ewentualnie mogą strzelać. Pociąg jechał wówczas niezbyt szybko przez Płaszów. W Płaszowie miałem znajomych i po wyskoczeniu z transportu od razu poszłem do nich. 29 IX to były moje imieniny. Tam się przespałem i wróciłem do domu do Nowych Dworów...”.
+
|-bgcolor=lightgrey
-
Umiejscawiając i konkretyzując te wspomnienia: M. Filek brał zapewne udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim, mającej na celu wyrwanie się z okrążenia polskich sił i przebicie się do Lwowa. Resztki Armii „Kraków” dokonały 17 września udanego ataku pod Józefowem i Nowinami na siły niemieckiej 28 DP, a następnie uderzyły na Narol i Rawę Ruską. 19 września dotarły do Rawy Ruskiej, jednak zostały okrążone. 20 września gen. B. Mond (dowodzący 6 DP) podjął decyzję o złożeniu broni. Do tego czasu siły dywizji stopniały do ok. 2,5-3 tys. żołnierzy.
+
!L.p.
-
Zaraz po powrocie do domu M. Filek zaangażował się w działalność konspiracyjną. Jak wspominał : „W Krakowie mój serdeczny kolega z gimnazjum powiedział mi: "zakładamy komórkę, bo mamy kontakt" itd.. Nazywał się Paweł Kot. Więc założyliśmy [ją] razem z innymi kolegami z gimnazjum: ja, on, Marek - pseudonim „Buluś”, Adam Bandt-Bandrowski. Wszyscy studenci, którzy kończyli gimnazjum V neoklasyczne. Założyliśmy tę komórkę w piątkę... To był 1939 rok”. Jak się wydaje ta studencka organizacja od początku była powiązana z ZWZ: „Byłem w tej komórce do 1941 roku. Kontakt z [konspiracyjną] górą miał Pawełek Kot. W 1941 roku powiedział mi: "Michał ty jesteś organizacyjnie przerzucony z Krakowa (ponieważ ty masz zamieszkanie tam, a tam komórka istnieje, a jak nie to musi istnieć) do Brzeźnicy gdzie masz rodzinę". W 1941 roku przerzucili mnie do Wadowic do 12 pułku piechoty AK”. Do zadań M. Filka należało wówczas m.in. spisywanie niemieckich transportów wojskowych przechodzących okoliczną linią kolejową i szosą. Później dowodził specjalnym plutonem oddziału leśnego i wraz z nim przeprowadzał zwiady, przekazując przełożonym „informacje o ruchu i rozlokowaniu wojsk niemieckich, gdzie znajdują się posterunki itd”. Brał też udział w wykonaniu wyroku na miejscowym donosicielu Gestapo (choć nie w charakterze egzekutora). Po wojnie długo nie przyznawał się do konspiracyjnej działalności: „Kiedy Wisła przechodziła do Gwardii to nawet zastanawiałem się czy się nie ujawnić. Pewna kobieta mówiła mi wówczas, że wszystko o mnie wiedzą. To, że mnie nie aresztowano tłumaczę tym, że miałem czyste sumienie i temu, że grałem w Wiśle. 1948/9 rok to były najgorsze czasy kiedy mnóstwo ludzi aresztowano. Nie ujawniłem się. Przyznałem się do AK dopiero wtedy kiedy szedłem na emeryturę w latach siedemdziesiątych”. W 1945 r. został jednak na krótko zatrzymany wraz z bratem przez UB: „przed meczem z Cracovią. Po natychmiastowej interwencji zostaliśmy zwolnieni. Zatrzymanie tłumaczono pomyleniem imion i nazwisk”. W AK nosił pseudonim „Konrad” od Konrada Korzeniowskiego...
+
!width=90px|Data
 +
!Miejsce śmierci
 +
!Zawodnik
 +
!Sekcja
 +
!
 +
|-
-
http://wp39.pl/najwazniejsze-bitwy-kampanii-wrzesniowej
+
|bgcolor=lightgrey|1
 +
|bgcolor=lightyellow|1939
 +
|bgcolor=lightyellow|Kraków<sup>1</sup>
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Władysław Waśniowski]]
 +
|bgcolor=lightyellow|piłki nożnej
 +
|bgcolor=lightyellow|Zginął na froncie
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|2
 +
|1939
 +
|
 +
|[[Stanisław Bartkowski]]
 +
|narciarska
 +
|Zginął na froncie
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|3.
 +
|bgcolor=lightyellow|14.09.1939
 +
|bgcolor=lightyellow|Przemyśl
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Marian Kozik]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|Zginął na froncie
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|4.
 +
|15.09.1939
 +
|Przemyśl
 +
|[[Edward Nowacki]]
 +
|narciarska
 +
|Zginął na froncie
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|5.
 +
|bgcolor=lightyellow|21.09.1939
 +
|bgcolor=lightyellow|Chodorów<sup>2</sup>
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Władysław Kowalski]]
 +
|bgcolor=lightyellow|piłki nożnej
 +
|bgcolor=lightyellow|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|6.
 +
|10.11.1939
 +
|Zakopane
 +
|[[Józef Łuszczek]]
 +
|narciarska
 +
|Zastrzelony
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|7
 +
|bgcolor=lightyellow|24.12.1939
 +
|bgcolor=lightyellow|Przegorzały
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Gustaw Rogalski]]<sup>13</sup>
 +
|bgcolor=lightyellow|piłka nożna
 +
|bgcolor=lightyellow|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|8
 +
|1940
 +
|Zakopane
 +
|[[Stanisław Łuszczek]]
 +
|narciarska
 +
|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|9
 +
|bgcolor=lightyellow|1940
 +
|bgcolor=lightyellow|Zakopane
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Piotr Kolesar]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|Zamordowany<sup>3</sup>
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|10.
 +
|1940
 +
|Charków
 +
|[[Fryderyk Schwenk]]
 +
|działacz
 +
|
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|11.
 +
|bgcolor=lightyellow|09.04.1940
 +
|bgcolor=lightyellow|Katyń
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Adam Obrubański]]
 +
|bgcolor=lightyellow|działacz
 +
|bgcolor=lightyellow|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|12.
 +
|1940
 +
|Twer
 +
|[[Józef Twaróg]]
 +
|lekkoatletyczna
 +
|rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|13
 +
|bgcolor=lightyellow|16.04.1940
 +
|bgcolor=lightyellow|Katyń
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Adam Kogut]]
 +
|bgcolor=lightyellow|piłki nożnej
 +
|bgcolor=lightyellow|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|14.
 +
|1940
 +
|Charków
 +
|[[Franciszek Brożek]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|15.
 +
|bgcolor=lightyellow|1940
 +
|bgcolor=lightyellow|Charków
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Jan Gabryś]]
 +
|bgcolor=lightyellow|działacz
 +
|bgcolor=lightyellow|
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|16.
 +
|1941
 +
|KL Auschwitz
 +
|[[Kazimierz Bigosz]]
 +
|narciarska
 +
|
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|17.
 +
|30.05.1941
 +
|Dachau<sup>4</sup>
 +
|[[Jan Chmura]]
 +
|narciarska
 +
|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|17.
 +
|bgcolor=lightyellow|28.07.1941
 +
|bgcolor=lightyellow|Kónigstein
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Romuald Kulig]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|Komora Gazowa
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|18.
 +
|01.08.1941
 +
|KL Auschwitz
 +
|[[Stefan Reyman]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Zamordowany w obozie
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|19.
 +
|bgcolor=lightyellow|30.08.1941
 +
|bgcolor=lightyellow|KL Auschwitz
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Apolinary Kulig]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|20.
 +
|28.09.1941
 +
|pod Tobrukiem
 +
|[[Józef Panek]]
 +
|narciarska
 +
|Zginął na froncie
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|21.
 +
|bgcolor=lightyellow|25.04.1942<sup>5</sup>
 +
|bgcolor=lightyellow|KL Auschwitz
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Stefan Lubowiecki]]
 +
|bgcolor=lightyellow|piłki nożnej
 +
|bgcolor=lightyellow|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|22.
 +
|27.05.1942
 +
|KL Auschwitz
 +
|[[Juliusz Oleksik]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|23.
 +
|bgcolor=lightyellow|27.05.1942<sup>6</sup>
 +
|bgcolor=lightyellow|KL Auschwitz
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Ferdynand Pachner]]
 +
|bgcolor=lightyellow|piłki nożnej
 +
|bgcolor=lightyellow|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|24.
 +
|31.05.1942<sup>7</sup>
 +
|KL Auschwitz
 +
|[[Antoni Łyko]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|25.
 +
|bgcolor=lightyellow|16.06.1942
 +
|bgcolor=lightyellow|KL Auschwitz
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Bronisław Serafin]]
 +
|bgcolor=lightyellow|piłki nożnej
 +
|bgcolor=lightyellow|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|26.
 +
|18.06.1942
 +
|KL Auschwitz
 +
|[[Władysław Szumilas]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|27.
 +
|bgcolor=lightyellow|24.08.1942
 +
|bgcolor=lightyellow|KL Auschwitz
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Józef Chramiec]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|28.
 +
|08.09.1942
 +
|KL Auschwitz
 +
|[[Józef Bartkowski]]
 +
|narciarska
 +
|Komora gazowa
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|29.
 +
|bgcolor=lightyellow|21.09.1942
 +
|bgcolor=lightyellow|KL Auschwitz
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Karol Kupiec]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|30.
 +
|16.10.1942
 +
|KL Auschwitz
 +
|[[Jan Cudek]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Rozstrzelany<sup>8</sup>
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|31.
 +
|bgcolor=lightyellow|10.03.1943
 +
|bgcolor=lightyellow|Neuengamme
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Jan Śnieżek]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|32.
 +
|20.10.1943
 +
|Kraków
 +
|[[Aleksander Pychowski]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Samobójstwo<sup>9</sup>
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|33.
 +
|bgcolor=lightyellow|1944
 +
|bgcolor=lightyellow|Zakopane
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Władysław Szczepaniak]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|34.
 +
|29.01.1944
 +
|Kraków
 +
|[[Mieczysław Koczwara]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|35.
 +
|bgcolor=lightyellow|28.05.1944
 +
|bgcolor=lightyellow|Przegorzały<sup>10</sup>
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Bronisław Makowski]]
 +
|bgcolor=lightyellow|piłki nożnej
 +
|bgcolor=lightyellow|Rozstrzelany
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|36.
 +
|04.07.1944
 +
|Miechów
 +
|[[Bogdan Śmitkowski]]
 +
|ciężkoatletyczna
 +
|Zamordowany<sup>11</sup>
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|37.
 +
|bgcolor=lightyellow|25.08.1944
 +
|bgcolor=lightyellow|Stamberg
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Aleksander Żaczek]]
 +
|bgcolor=lightyellow|działacz
 +
|bgcolor=lightyellow|Zmarł z wycieńczenia<sup>12</sup>
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|38.
 +
|30.12.1944
 +
|Kóln-Hohenlinde
 +
|[[Włodzimierz Polaczek]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Zmarł w obozie
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|39.
 +
|bgcolor=lightyellow|1945
 +
|bgcolor=lightyellow|Lubeka
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Józef Kupiec]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|40.
 +
|Styczeń 1945
 +
|Methensen-Gusen
 +
|[[Stanisław Szczepanik]]
 +
|piłki nożnej
 +
|Nie wyjaśnione
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|41.
 +
|bgcolor=lightyellow|17.04.1945
 +
|bgcolor=lightyellow|Atlantyk
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Marian Zając]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|Zestrzelony nad oceanem
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|42.
 +
|Marzec 1944
 +
|Kraków
 +
|[[Aleksander Jaworski]]
 +
|ciężkoatletycznej
 +
|skazany na karę śmierci za działalność konspiracyjną
 +
|-
 +
|bgcolor=lightgrey|43.
 +
|bgcolor=lightyellow|
 +
|bgcolor=lightyellow|Afryka Północna<sup>14</sup>
 +
|bgcolor=lightyellow|[[Jan Schindler]]
 +
|bgcolor=lightyellow|narciarska
 +
|bgcolor=lightyellow|
 +
|}
 +
[[Grafika:Rutkowski W. Karta Wojskowa Legionu Zachodniego2.jpg‎|thumb|right|300 px|Karta Wojskowa Legionu Zachodniego Witolda Rutkowskiego]]
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/6_Dywizja_Piechoty_(II_RP)
+
[[Grafika:Nekropolie Adam Obrubański1.jpg|thumb|300px|right|Katyń. Tabliczka w Murze Pamięci poświęcona Adamowi Obrubańskiemu, zamordowanemu przez NKWD w 1940 r.]]
-
Informacje własne
+
[[Grafika:Nekropolie Bogdan Śmitkowski tablica 2.jpg|thumb|300px|right|Tablica pamiątkowa na cmentarzu w Proszowicach poświęcona pamięci Śmitkowskiego]]
 +
*Niepełna lista działaczy TS Wisła w okresie międzywojennym, którzy ponieśli śmierć w czasie II wojny światowej. Zamieszczamy ją osobno, gdyż nie jesteśmy do końca pewni identyfikacji wymienionych osób.
 +
**[[Alojzy Horak]], w czasie okupacji oficer ZWZ/AK. Po przesłuchaniach i torturach został rozstrzelany 12 lutego 1943 r. w lasach pod Stefanowem.
 +
**[[Wiktor Krzakowski]], zamordowany przez NKWD w Charkowie w 1940 r.
 +
**[[Tadeusz Polaczek-Kornecki]], zginął w Auschwitz w 1942 roku.
 +
**[[Karol Strusiewicz]] - jego nazwisko figuruje na [http://www.old.1944.pl/index.php?a=site_wall&STEP=02&id=8963&users_next_page=&order=&surname=strusiewicz&name=&nick=&ranga= WIRTUALNYM MURZE PAMIĘCI] znajdującym się w Muzeum Powstania Warszawskiego. Zmarł jako jeniec Oflagu II C Woldenberg (30. stycznia 1945).
 +
**[[Stanisław Wojtyga]], zamordowany przez NKWD w Charkowie w 1940 r.
 +
*Niepełna lista sportowców TS Wisła w okresie międzywojennym, którzy ponieśli śmierć w czasie II wojny światowej. Zamieszczamy ją osobno, gdyż nie jesteśmy do końca pewni identyfikacji wymienionych osób.
 +
*[[Eugeniusz Linchardt]] - siatkarz Wisły, żołnierz psp z Bielska, uczestnik Kampanii Wrześniowe; żołnierz ZWZ/AK - uczestnik akcji sabotażowo-dywersyjnych; aresztowany w październiku 1942, torturowany i rozstrzelany przez Niemców w grudniu 1942 roku.
 +
*[[Rudolf Matuszczyk]] - piłkarz, rozstrzelany przez Niemców w 1944.
 +
*[[Edward Skucha]] - Ppor. piech, rozstrzelany przez NKWD w Charkowie w 1940 roku.
-
[[Władysław Filek]] – Młodszy brat Michała. W Kampanii Wrześniowej nie wziął udziału, ale w czasie okupacji był żołnierzem Batalionów Chłopskich (później AK), pseudonim „Kornek”. Jako pracownik kolejowy miał „za zadanie dokładną rejestrację wszystkich przebiegów transportów na wschód”. Co miało duże znaczenie, gdyż Niemcy przymierzali się wówczas do ataku na ZSRR. Składał te meldunki potem w Krakowie. AK i BCh działały wówczas odrębnie, ale bracia, co zrozumiałe, dzielili się zdobytymi informacjami. Jak wspominał Władysław: „Mieliśmy przez całą wojnę w stodole zakonspirowane radio. I słuchaliśmy cały czas Londynu i rozprowadzaliśmy też komunikaty. Zlikwidowaliśmy też miejscowego donosiciela... Ja byłem na czatach. Wywlekli go w pole i zarąbali. Wyrok przyszedł z góry”.
+
'''''Wątpliwości, uzupełnienia i uwagi:'''''
 +
#Wg Chemicza Waśniowski zginął w Krakowie.
 +
#Chodorów koło Lwowa.
 +
#Miało to miejsce w siedzibie gestapo, podczas przesłuchania.
 +
#Wg Chemicza poniósł śmierć w KL Auschwitz.
 +
#Wg Chemicza zginął 27.05.1942.
 +
#Lub 3 czerwca tego roku.
 +
#Lub 3 lipca tego roku.
 +
#Wg Chemicza zmarł z powodu "przejść obozowych".
 +
#Feralnego 20 października 1943 roku gestapo okrążyło kamienicę, w której mieszkał zawodnik. W obawie przed gestapowskimi torturami Pychowski popełnił samobójstwo. Jak się okazało później, tego dnia Niemcy szukali kogoś zupełnie innego…
 +
#Prawdopodobnie.
 +
#Wg innej wersji został rozstrzelany w Łyszkowicach w styczniu 1944 roku.
 +
#Miało to miejsce podczas ewakuacji obozu koncentracyjnego, w którym przebywał.
 +
#Gustaw Rogalski zakończył karierę sportową w 1924 roku, w chwili tragicznej śmierci nie był więć zawodnikiem "Białej Gwiazdy".
 +
#Lakoniczna informacja znajduje się w nr 2 Przeglądu sportowego z 1946 roku (strona 3. w artykule: "Zakopiańska armia narciarska").
 +
<Br><br>
 +
***
 +
<Br>
 +
{{Cytat
 +
|tekst = Odrąbani od pnia, zamordowani skrycie,<br>Pogrzebani w milczeniu i kłamstwie,<br>Odrzuceni jak kamień,<br>A jednak z Nich rosną liście zielone<br>I pamięć krzepnie węgielna.
 +
|autor =
 +
|źródło =
 +
|położenie=bez opływu
 +
}}
 +
<gallery>
 +
Grafika:Lista pomordowanych.jpg|Lista pomordowanych w II WŚ, ze zbiorów TS Wisła (zestawienie niepełne)
 +
Grafika:Lista pomordowanych2.jpg|Lista pomordowanych w II WŚ, ze zbiorów TS Wisła (zestawienie niepełne)
 +
</gallery>
-
[[Antoni Fujarski]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Żołnierz II. Korpusu gen. Andersa. Podczas służby w Palestynie wybuch miny poważnie okaleczył mu stopę.
+
==W prasie==
 +
*[[:Grafika:Gazeta Podhalańska 1946-06-09.JPG|Służba podziemna na szczytach - 1946 Gazeta Podhalańska]]
 +
*[[:Grafika:Gazeta Podhalańska 1947-02-23a.JPG|Przez Tatry ku wolności - 1947 Gazeta Podhalańska]]
 +
*[[:Grafika:Gazeta Podhalańska 1947-02-23b.JPG|Przez Tatry ku wolności - 1947 Gazeta Podhalańska]]
 +
<gallery>
 +
Grafika:Echo 1946-11-16.jpg
 +
</gallery>
 +
===Echo Południa. 1946, nr 247 (16 XI)===
-
[[Stanisław Geruli]] - W czasie wojny żołnierz „Szarych Szeregów” (ZWZ). Wraz z przyjaciółmi z Junaka Drohobycz należał do grupy tzw. „Białych Kurierów”, którzy przeprowadzali zagrożonych deportacją przez sowietów ludzi na Węgry. Stamtąd byli oni przerzucani do tworzącego się Wojska Polskiego we Francji i na Bliskim Wschodzie. Taką też drogę przeszedł w końcu i sam Geruli, który przez Jugosławię trafił do Syrii. Tam też rozpoczął służbę w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich. I wraz z nią po upadku Francji przedostał się na terytorium Palestyny pod kontrolę wojsk angielskich. Brał potem udział w działaniach bojowych Brygady na terenie Iraku, Iranu i Egiptu. W maju 1942 r. na bazie oddziałów Brygady powstała 3 Dywizja Strzelców Karpackich, która wchodziła w skład Armii Polskiej na Wschodzie. Z kolei 21 lipca 1943 wydzielono z Armii Polskiej na Wschodzie 2 Korpus Polski pod dowództwem gen. dyw. Władysława Andersa, a 3 DSK stała się jego podstawą.
+
Sport wśród szarych bloków
-
Z początkiem 1944 roku 2 Korpus przetransportowano do Włoch. Wchodząca w jego skład 3 DSK wzięła następnie udział w walkach o przełamanie Linii Gustawa pod Monte Cassino (11-29 maja). Po zdobyciu klasztoru na Monte Cassino dywizja brała udział w walkach o przełamanie Linii Gotów (czerwiec 1944 r.); w walkach o zdobycie Ankony (lipiec); Pesaro (31 sierpień); by w połowie grudnia wziąć udział w natarciu nad rzeką Senio. Ostatnimi działaniami wojennymi dywizji był udział w ofensywie w Dolinie Lombardzkiej (na przełomie kwietnia i maja 1945 roku). Cały ten szlak bojowy wraz z dywizją przeszedł również Geruli. Po wojnie 3 DSK stacjonowała na terenie Włoch, a w 1947 roku została przeniesiona do Wielkiej Brytanii. Tam też została zdemobilizowana, a Geruli zdecydował się pozostać w Anglii na stałe.
+
Oświęcim — 41 rok — szare jednostajne bloki i jakżeż pasujące do nich wychudłe, bezbarwne postacie więźniów.
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/Biali_Kurierzy#Lista_Kurier.C3.B3w
+
Przybyli po długim więzieniu, już po kilku dniach zdawali sobie sprawę, że wygranie wałki o życie będzie zadaniem ponad ich siły.
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/3_Dywizja_Strzelc%C3%B3w_Karpackich
+
Większość nie usiłowała nawet walczyć, Pobyt ich w Oświęcimiu nie był zbyt długi.
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/Samodzielna_Brygada_Strzelc%C3%B3w_Karpackich
+
Kończył go zwykle osławiony blok 28 — blok szpitala, z którego droga w przeważającej ilości wypadków wiodła do krematorium.
 +
Wśród ciągłego widma śmierci, wśród najbardziej bezwzględnej walki o byt jawiły się tu w swej bezpośredniości charaktery ludzkie — charaktery bez pozy i koturnu, — wśród szarych więziennych bloków, kształtowały się największe przyjaźnie i najgłębsze nienawiści.
-
[[Witold Gieras]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Internowany na Węgrzech. Powrócił do Polski w 1940 r.
+
Wśród tysięcy przybywających do Oświęcimia osób nie brakło i czynnych sportowców — wśród szarego wymiętego tłumu niejednokrotnie natrafić było można na znane postacie naszych piłkarzy, bokserów, lekkoatletów czy narciarzy.
 +
Również i ci, po kilku tygodniach pobytu w obozie zdawali sobie sprawę aż nadto wyraźnie, iż kwestia przeżycia tego piekła będzie rzeczą niezwykle trudną, — że o uprawianiu sportu będą musieli zapomnieć, jeśli już nie na zawsze to przynajmniej na dłuższy okres.
-
[[Bolesław Habowski]] – po wybuchu wojny znalazł się na terenach okupowanych przez ZSRR. W 1942 r. trafił do tworzonej w okolicach Taszkientu Armii gen. Andersa i wraz z nią przebył szlak bojowy, by po wojnie osiąść na stałe w Anglii.
+
Istniał co prawda w obozie w tym czasie „sport”.
 +
Sportem bowiem nazywali zdziczali SS-mani i podlegli im „capowie” wszystkiego rodzaju ćwiczenia karne, które w połączeniu z biciem i maltretowaniem przyczyniały się do szybkiego wykańczania więźniów. Słowo „sport” było tragiczne w swym znaczeniu, znamionując bezmiar mąk i tortur.
-
[[Franciszek Hausner]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r.
+
W sierpniu 1941 r. po raz pierwszy zjawiła się w kwadracie oświęcimskich drutów piłka nożna, —-nie dla Polaków oczywiście.
-
[[Mieczysław Jezierski]] – żołnierz Armii Krajowej.
+
Po apelu — w niedzielę grubi niemieccy „capowie” na placu między blokami zabawiali się grą w piłkę nożną.
 +
Więźniowie Polacy obojętnie przechodzili obok, o ileż ważniejsze w tej chwili było zapełnienie pustego żołądka kilkoma ziemniakami lub nawet łupinami z nich — kromka czarnego chleba więcej wartała niż oglądanie najpiękniejszego meczu.
-
[[Jan Ketz]] – zawodowy żołnierz, walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r.
+
Pewnej niedzieli niespodziewanie zawołano do gry Polaków., Uczynili to niemieccy „capowie” po prostu dlatego, iż znudziło się im już ciągłe podawanie piłki między sobą, z drugiej zaś strony słysząc, że wśród obecnych w obozie Polaków znajduje się dużo dobrych piłkarzy chcieli swym ewentualnym zwycięstwem nad nimi ugruntować przewagę niemczyzny w obozie.
 +
Więźniowie Polacy zgodzili się—- decydującym momentem był tu fakt, że Niemcy ofiarowali za rozegranie meczu dla zespołu polskiego cały 25-lftrowy kocioł zupy.
-
[[Mieczysław Koczwara]] – rozstrzelany 29 stycznia 1944 w Krakowie.
+
Pokusa była zbyt duża. Chęć najedzenia się wreszcie raz do syta zwyciężyła wszystkie inne skrupuły.
-
[[Adam Kogut]] – aresztowany przez NKWD, został zamordowany w Katyniu.
+
Przegraliśmy 10:2, — wyczerpane długomiesięcznym więzieniem i pobytem w obozie postacie naszych zawodników nie mogły ani w części sprostać spasionym niemieckim zbrodniarzom.
 +
Po kilku miesiącach zagrano znowu.
-
[[Władysław Kowalski]] – żołnierz Legionów Józefa Piłsudskiego; uczestnik walk o niepodległość Polski 1918-20. Oficer WP. Brał udział w Kampanii Wrześniowej. Zginął późną jesienią 1939 r., próbując przedostać się na Węgry.
+
W międzyczasie większość z naszych piłkarzy dzięki pomocy swych wcześniej do obozu przybyłych kolegów otrzymała możliwą pracę i lepsze warunki mieszkalne.
 +
Wynik drugich zawodów był dla nas miłą niespodzianką. Drużyna polska, w skład której wchodziło kilku doskonałych naszych piłkarzy z Nowakowskim, Kniołą, Łyką i Szumilasem, wygrała z zespołem niemieckim 7:2. — Tryumf był zupełny. W obozie był nastrój jak po wygraniu największego meczu międzynarodowego.
-
[[Stanisław Kowalski]] - żołnierz Legionów Józefa Piłsudskiego; uczestnik walk o niepodległość Polski 1918-20.
+
Jakąż jednak krainą paradoksu był Oświęcim. Jakżeż blisko sąsiadowały ze sobą śmierć i życie, W kilka dni po odniesionym triumfie kilku najlepszych naszych piłkarzy z Łyką, Pachnerem, Szumilasem idzie pod. ścianę.
 +
Sport w Oświęcimiu zaczął się rozwijać coraz silniej, — daną przez Niemców szansę uchwycili Polacy mocno, zdając sobie dobitnie sprawę, że grą swą nie tylko poprawiają swój osobisty byt, ale, że równocześnie osiąganymi sukcesami nad Niemcami przyczyniają się do podniesienia ducha w obozie.
-
[[Józef Krupa]] – żołnierz Armii Krajowej.
+
Równocześnie zaczęło zmieniać się częściowo nastawienie kierownictwa obozu do podległych im więźniów. — W związku z rozpoczynającymi się niepowodzeniami politycznymi i militarnymi Rzeszy chcąc odwrócić uwagę więźniów od rozgrywających się wydarzeń poczęto zezwalać na różnego rodzaju imprezy rozrywkowe, — koncerty, wieczorki — pozwolono również na uprawianie w szerszym zakresie sportu.
 +
Dane możliwości wykorzystali więźniowie w 100 procentach. Nie ograniczono się tylko do najpopularniejszej piłki nożnej. Zaczął się rozwijać boks, koszykówka, lekkoatletyka, tenis stołowy, a nawet pływanie.
-
[[Władysław Krupa]] - żołnierz ZWZ/Armii Krajowej. Jako lekarz z zawodu w czasie okupacji ratował przed wywózką na roboty do Niemiec „setki Polaków, wystawiając fałszywe świadectwa lekarskie”.
+
Na pewno wiele osób czytając te słowa kręcić będzie z powątpiewaniem głową, zadając sobie pytanie — czy to możliwe.
 +
Tak —- tak było na pewno, ale zrozumieć musimy, iż ów rozwój życia sportowego w obozie przypadł na okres zbliżającego się nie uchronnie upadku Niemiec, na okres demoralizacji oddziałów na frontach jak również załóg obozowych.
-
[[Stefan Lubowiecki]] – więzień obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Rozstrzelany 27 maja 1942 roku pod ścianą śmierci bloki 11 w „grupie plastyków”. Przewieziony do KL Auschwitz 25 kwietnia 1942 r.. Oznaczony nr 32534.
+
Pierwotnie niedostępni SS-mani obecnie widząc zbliżający się upadek przymykali na wiele rzeczy oczy przy czym za butelkę wódki, pudełko papierosów, czy kostkę margaryny gotowi byli zrobić wszystko.
 +
Sport na terenie obozu rozwijał się coraz mocniej. Więźniowie dawali sobie ze wszystkim radę. Ilość posiadanych piłek wykonanych przez kolegów pracujących w warsztatach szewskich czy rymarskich była zapewne większą niż u niejednego z dużych klubów.
-
[[Antoni Łyko]] – zaangażowany w działalność konspiracyjną w czasie II wojny światowej. Aresztowany przez Gestapo 5 kwietnia 1941 w pracy, w krakowskich wodociągach. Więzień polityczny KL Auschwitz, rozstrzelany po przywiezieniu do obozu. Oznaczony nr 11780.
+
Teraz już wygrywano z Niemcami zdecydowanie, — wygrywali nie tylko piłkarze, ale również i bokserzy. Niezapomnianą walkę stoczył doskonały nasz bokser Czortek z zawodowym niemieckim bokserem Walterem.
 +
Atmosfera sali była gorętsza niż na najbardziej emocjonującym spotkaniu mistrzowskim. Rozentuzjazmowani Polacy na rękach wynieśli Czortka z gmachu obszernej oświęcimskiej pralni.
-
[[Edward Madejski]] - zaangażowany w działalność konspiracyjną w czasie II wojny światowej. Aresztowany przez Gestapo. Przeżył kilkumiesięczny pobyt w celi śmierci w Stanisławowie. W 1956 r. skazany „za szpiegostwo”. W więzieniu spędził 3 lata. Zrehabilitowany.
+
Lekkoatletyka również dawała często znać o sobie. Zawodnicy tej klasy co Tęsiorowski, Serafini, Malanowski stanowili trzon naszej drużyny.
 +
Ping-pongiści rozegrali niejedno spotkanie przy czym mieli okazję zmierzyć się z przebywającym również w Oświęcimiu mistrzem świata Erlichem.
-
[[Bronisław Makowski]] – rozstrzelany w publicznej egzekucji 25 maja 1945 r. w Krakowie. Aktywny uczesnik konspiracji.
+
Jedną z najlepiej rozwijających się gałęzi sportu była piłka koszykowa i siatkowa.
 +
Po otrzymaniu zezwolenia na jej uprawianie, w ciągu niemal kilku dni wyrosły na dziedzińcu między blokiem 20 a 21 nowoczesne kosze, — znalazły się siatki i piłki, znaleźli sędziowie... ba, postarano się nawet o oficjalne przedwojenne przepisy W każdy dzień pogodny po apelu boiska tętniły życiem, — organizowano turnieje, zawody między poszczególnymi miastami, blokami, czy jednostkami pracy.
-
[[Marian Markiewicz]] - żołnierz Legionów Józefa Piłsudskiego; uczestnik walk o niepodległość Polski 1918-20 – w tym wojny polsko-bolszewickiej. Odznaczony dwukrotnie krzyżem Virtuti Militari i wielokrotnie Krzyżem Walecznych. Uczestnik Kampanii Wrześniowej 1939 r. Kampanię Wrześniową rozpoczął w randze podpułkownika. Odznaczył się obroną Twierdzy Modlin. Dowodził wówczas 6. i 7. marszowym batalionem 32 pp (wchodzącego w skłąd 8 Dywizji Piechoty) na odcinku Zakroczym. Stojący na czele zgrupowania polskich wojsk wokół Modlina gen. J. Zulauf miał zgodnie z rozkazami bronić linii Wisły i Narwi właśnie od Zakroczymia po Serock (z 6 na 7 września). 32 pp miał bronić odcinka w rejonie fortów I i II modlińskiej twierdzy. Fort I mieścił się właśnie w Zakroczymiu i miał za zadanie obronę zachodniego odcinka Twierdzy. 9 września do szło z rozkazu Naczelnego Wodza do reorganizacji obrony Twierdzy Modlin; miała to być teraz obrona okrężna. Już 11 września doszło do zaciętych walk z niemieckimi jednostkami właśnie pod Zakroczymiem. Wchodząca w skład niemieckiego II Korpusu 32 DP opanowała na krótko Zakroczym, by wieczorem zostać wyparta po polskim przeciwnatarciu. Niemniej pierścień wojsk niemieckich wokół Modlina się zacieśniał na odcinku północnym i południowo-wschodnim. 13 września zgodnie z rozkazem dowódcy Armii „Warszawa”gen. dyw. Juliusza Rómmla gen. W. Thommée (dowodzący Armią „Łódź”) miał objąć dowództwo nad zgrupowaniem modlińskim, tworząc Obóz Warowny "Modlin" i zabezpieczyć utrzymanie tego rejonu.
+
Było wszystko. Począwszy od pantofli, na nagrodach dla zwycięzców skończywszy.
-
W ciągu dwóch następnych dni zgrupowanie wojsk wzmocniły resztki Armii „Łódź”, 30 DP, 2DPL i 28 DP. Generał W. Thommée podzielił Obóz Warowny "Modlin" na 4 odcinki obronne. Odcinkiem "Zakroczym" dowodził płk dypl. A. Staich, a w jego skład wchodziła: 2 DP Legionów oraz 6 i 7 bataliony marszowe 32 pp, znajdujące się pod rozkazami ppłk. Mariana Markiewicza, które obsadzały dotąd ten odcinek. Pozostałe odcinki to:
+
Piłka nożna również wykazywała coraz większą działalność, przybycie do Oświęcimia dwóch krakowian Korbasa i Batora wybitnie wzmocniło skład naszego zespołu.
-
"Twierdza", "Pomiechówek" i "Kazuń".
+
-
W sumie załoga Twierdzy Modlin liczyła podczas Kampanii Wrześniowej od 15-20 tys. do około 40 tys. żołnierzy.
+
Biliśmy Niemców jakeśmy chcieli.
-
Niemieckie natarcie na Twierdzę rozpoczęło się 18 września. Od 17 trwały już jednak ciężkie bombardowania lotnicze. Pierwsze taki II Korpusu niemieckiego zostały jednak odparte w krwawych walkach wokół Modlina. 21 września siły niemieckiego II Korpusu wzmocniły wojska XV Korpusu Zmotoryzowanego, który po rozbiciu wojsk polskich nad Bzurą przez Puszczę Kampinoską podszedł pod Modlin od południa. W ten sposób Modlin został odcięty od oblężonej Warszawy.
+
-
Generalne natarcie na Twierdzę Niemcy planowali na 29 września. Niemiecka Dywizja Pancerna „Kempf” miał uderzyć „wzdłuż Wisły na Zakroczym... Przez cały czas Modlin był ostrzeliwany przez artylerię i bombardowany z powietrza”. Już 27 września Dywizja Pancerna "Kempf" „podeszła na odległość szturmową do fortu I – Zakroczym”..., tego samego dnia siły II Korpusu Armijnego przeprowadziły rozpoznawcze uderzenie na wewnętrzny pierścień fortów ze wsparciem ognia artylerii, ale załamało się ono w ogniu polskiej obrony”. Ponawiane ataki niemieckiego sił II Korpusu tego samego dnia nie przyniosły również powodzenia. 28 września „nastąpiło zawieszenie broni spowodowane brakiem amunicji, żywności i wody oraz wyczerpania polskiej załogi Twierdzy Modlin. Ostatecznie 29 września rano gen. W. Thommée podpisał kapitulację na szosie do Jabłonny w rejonie Suchocina... W obronie Twierdzy Modlin poległo ok. 1300 żołnierzy, w tym 50 oficerów i podchorążych. Po kapitulacji Niemcy zwolnili szeregowych, oficerów zaś przewieźli do obozu jenieckiego w Działdowie, gdzie wkrótce także ich uwolnili. Jednakże po kilku tygodniach wyłapali ich i odesłali do oflagów na terenie Niemiec”. Taki też los spotkał Mariana Markiewicza. Warto w tym miejscu dodać, że ppłk. Markiewicz od 25 września do kapitulacji Twierdzy dowodził wówczas wchodzącym również w skład 8 DP 13 pp. Spowodowane to było śmiercią i ciężkimi ranami, jakie odnieśl,i walcząc pod Łomną, dotychczasowi dowódcy tego pułku.
+
Prócz tych „międzypaństwowych zawodów rozgrywano cały szereg spotkań pomiędzy poszczególnymi „komandami”, jedną zaś z atrakcji Oświęcimia był rozegrany w lecie w 1944 r. mecz piłkarski zespołu polskiego z reprezentacją Żydów w skład których wchodzili Żydzi czescy, holenderscy i węgierscy.
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/13_Pu%C5%82k_Piechoty_(II_RP)
+
Polacy wygrali zdecydowanie 13:1.
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/Obrona_Modlina_1939
+
W pływaniu, które rozwinęło dopiero z końcem 1944 r. w związku z wybudowaniem przeciwpożarowego basenu, startowało wielu znanych Polaków z Szelestem na czele. Rozegrano nawet parę meczy waterpoolowych.
-
[[Tadeusz Mącznik]] – przeżył obozy koncentracyjne w KL Auschwitz, Gross-Rosen, Mauthausen i Dachau.
+
Tak rozwijać się zaczął sport < Oświęcimiu. Chwilami na boisk skracali więźniowie swe oczekiwania upragnionego końca.
 +
W październiku 1944 r. żaden z Polaków nie wyruszył do pracy.
-
[[Jan Natanek]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Po jej zakończeniu przedostał się przez Rumunię do Wojska Polskiego formowanego we Francji. Tam trafił do utworzonej w styczniu 1940 r. Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich i przeszedł wraz z nią cały szlak bojowy. W maju wysłano ją do Norwegii i brała ona udział w bitwie o Narwik.
+
W kilka godzin potem ostatnie tys. Polaków przetransportowano do pobliskiego Birkenau a stamt4 rozesłano na drugi dzień do innych obozów w głębi Rzeszy.
-
Po miesiącu walk 8 czerwca wycofano ją z Norwegii „i przetransportowana do Bretanii, gdzie wzięła udział w ciężkich walkach przeciwko przeważającym siłom niemieckim. W ich wyniku brygada uległa rozproszeniu. Części żołnierzy udało się przedostać do Wielkiej Brytanii bezpośrednio lub przez Hiszpanię”. Niestety nie udało się to od razu Natankowi, który trafił do frankistowskiego obozu koncentracyjnego Miranda de Ebro. W obozie tym internowani byli uchodźcy polscy (w tym żołnierze), który nielegalnie przekraczali granicę francusko-hiszpańską po upadku Francji w 1940 r. W obozie tym Natanek spędził blisko trzy lata. W 1943 r. udało mu się jednak zbiec i przedostać do Anglii. Ponieważ z niedobitków Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich powstał w Anglii Batalion Strzelców Podhalańskich, który wchodził w skład 1 Dywizji Pancernej – nic dziwnego, że Natanek zasilił właśnie tą jednostkę Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W lipcu 1944 Dywizja gen. Maczka została przerzucona do Normandii i toczyła tam zacięte walki m.in. w bitwie pod Falaise. W imponującym pościgu za uciekającymi wojskami niemieckimi potrafiła w 9 dni pokonać aż 400 kilometrów (przełom sierpnia i września). 6 września przekroczyła granice Belgii i brała udział w wyzwalaniu szeregu miast belgijskich (odznaczyła się tu szczególnie 3 Brygada Strzelców, w skład której wchodzili Podhalańczycy). Podhalańczycy zasłużyli się wówczas szczególnie w opanowywaniu Kanału Gandawskiego. Udało im się nawet sforsować jedną z jego odnóg, ale z powodu dużych strat musieli się wycofać. Brali potem udział w wyzwoleniu Gandawy. Siłą rozpędu żołnierze dowodzeni przez gen. Maczka wkroczyli potem do Holandii, szerząc dzieło wyzwolenia tamtejszych miast. Późną jesienią oparli się o Mozę i na tym odcinku do 7 kwietnia 1945 r. się zatrzymali. Od 8 kwietnia 1DPanc brała udział w wielkiej alianckiej ofensywie, a celem militarnym wojsk generała Maczka była baza morska w Wilhelmshaven, którą udało się opanować 5 maja. Natanek jako żołnierz gen. Maczka był świadkiem i uczestnikiem tych wiekopomnych zdarzeń. Po wojnie pozostał na emigracji.
+
Skończył się Oświęcim. Z głęboką niepewnością opuszczali Polacy na pięć minut przed 12-tą miejsce swej kaźni, wyruszając w niepewną drogę,.
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/Samodzielna_Brygada_Strzelc%C3%B3w_Podhala%C5%84skich
+
Niejeden z nich nie przeżył jej niestety, ci co przeżyli na pewno z ciekawością przeczytają te słowa M. T.
 +
===Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady===
 +
W czasie okupacji niemieckiej działalność polskich klubów sportowych została zakazana, a majątek Wisły Kraków wraz ze stadionem przy alei 3-ego Maja został zarekwirowany. Piłkarze kontynuowali grę w warunkach konspiracyjnych, a futbol w okupowanym Krakowie był przejawem oporu Polaków wobec prześladowań ze strony okupanta i symbolem woli przetrwania. Wielu sportowców i działaczy padło jednak ofiarą niemieckiego terroru. W Narodowym Dniu Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady chcemy oddać cześć ich pamięci.
-
http://pl.wikipedia.org/wiki/1_Dywizja_Pancerna_(1_Korpus_Polski)
 
 +
14.06.2020r.
-
[[Adam Obrubański]] – Służył w Wojsku Polski w czasie wojen 1918-20. Aresztowany przez NKWD po wybuchu II wojny światowej. Zamordowany w lesie katyńskim wiosną 1940 r. Podczas uroczystości katyńskich 2007 r. mianowany pośmiertnie przez Prezydenta RP na stopień kapitana.
+
HistoriaWisly.pl
-
[[Antoni Ogrodziński]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Żołnierz (oficer) ZWZ/AK, ps. „Kastor”. Brał udział w wielu akcjach bojowych w Krakowie i okolicy.
+
Na terenach zajętych w wyniku działań wojennych Niemcy zakładali obozy koncentracyjne - było to rozwinięcie polityki stosowanej w III Rzeszy już przed 1939 rokiem. Naziści po dojściu do władzy w 1933 roku zaczęli tworzyć miejsca uwięzienia i izolacji osób uznanych za wrogów państwa. Działalność takich obozów ewoluowała, dostosowując się do polityki Hitlera i bieżących wytycznych. Przykładowo podczas wojny niektóre obozy nastawione były na eksploatację więźniów jako niewolniczej siły roboczej dla potrzeb gospodarczych i militarnych Niemiec. Część placówek zaadaptowano zaś pod program masowej eksterminacji ludności uznanej przez nazistowską ideologię za podrzędną.
 +
Na okupowanych ziemiach polskich - włączonych do III Rzeszy lub przypisanych do Generalnego Gubernatorstwa jako jednostki administracyjnej - zlokalizowanych było kilka kluczowych dla całego systemu obozów. Największym z nich był kompleks Auschwitz-Birkenau. Decyzja o jego utworzeniu zapadał już na początku roku 1940, a pierwszy transport dotarł do KL Auschwitz 14 czerwca 1940 r. z więzienia w Tarnowie. Narodowy Dzień Pamięci ustanowiono w rocznicę właśnie tego wydarzenia. Początkowo obóz został utworzony dla przetrzymywania masowo aresztowanych Polaków, z czasem stał się też jednym z ośrodków „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” - planu systematycznego wymordowania ludności żydowskiej.
-
[[Juliusz Oleksik]] – aresztowany 16 kwietnia 1942 r. w Kawiarni Plastyków w Krakowie. więzień KL Auschwitz od 24 kwietnia. Oznaczony nr 32547. Rozstrzelany 27 maja przy bloku XI.
+
Obóz Auschwitz był położony blisko Krakowa, więc to tam trafiło wielu piłkarzy i działaczy Wisły aresztowanych przez okupanta. Jednym z nich był Aleksander Żaczek - w czasie wojny założyciel Amatorskiego Klubu Sportowego, drużyny stanowiącej filię Wisły. Funkcjonowanie takich drużyn często było przykrywką dla działalności konspiracyjnej - w mieszkaniu Żaczka, gdzie spotykali się zawodnicy, znajdowały się też radiostacja, broń, skład prasy konspiracyjnej. Jesienią 1942 roku gestapo wpadło na ślad tej komórki konspiracyjnej i wkrótce Żaczek został aresztowany. Szczęśliwie między aresztowaniem a rewizją jego mieszkania minęło dość czasu, by pozostali członkowie organizacji usunęli obciążające ich materiały. Żaczek jednak w lutym 1943 roku został osadzony w Auschwitz (numer obozowy 100435). W sierpniu 1944 roku został przeniesiony do Neuengamme. Na początku 1945 roku zmarł z wycieńczenia w wieku 31 lat.
 +
Podobną przykrywką dla działalności konspiracyjnej było miejskie przedsiębiorstwo wodociągowe. Dyrektorem wodociągów był prezes Wisły Tadeusz Orzelski - zatrudnienie w tej instytucji znalazło wielu piłkarzy zaangażowanych również w ruch oporu. Wodociągi miały również swoją drużynę piłkarską uczestniczącą w okupacyjnych meczach. 5 kwietnia 1941 roku na skutek donosu aresztowanych za działalność konspiracyjną zostało kilku pracowników wodociągów - w tym gronie byli piłkarze Wisły: Ferdynand Pachner i Antoni Łyko. Zostali przewiezieni do Auschwitz i w krótkim czasie rozstrzelani. Zgodnie z relacją świadków, więźniowie byli prowadzeni na śmierć w samych spodniach i skrępowani drutem kolczastym, Łyko zaś nie zginął od razu - po pierwszej salwie dwa razy próbował się podnieść, aż został zamordowany strzałem w głowę z bliskiej odległości. Ich ciała zostały spalone w krematorium.
-
[[Zbigniew Olewski]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Żołnierz (oficer) AK?.
+
Nie zawsze jednak działalność konspiracyjna była bezpośrednią przyczyną aresztowania. Piłkarze Stefan Lubowiecki i Juliusz Oleksik znaleźli się w złym miejscu o złej porze - 16 kwietnia 1942 roku Niemcy przeprowadzili łapankę w Kawiarni Plastyków. Aresztowano około 200 osób w odwecie za zamach na wysokiego rangą oficera SS - była to częsta metoda terroryzowania ludności. Wszystkich aresztowanych po miesiącu rozstrzelano w Auschwitz. Świadkowie zapamiętali, jak to się odbywało. Więźniów prowadzono czwórkami na dziedziniec, wydawano „wyrok” słowami „za zamordowanie szefa lotnictwa niemieckiego w Krakowie jesteście skazani na śmierć” i rozstrzeliwano. Przy jednej z grup całą procedurę przerwał głośny okrzyk „Niech żyje Polska!”. Wydarzenia te były poruszające dla innych więźniów Auschwitz - choć przecież na co dzień widzieli przerażające zbrodnie.
 +
W Auschwitz zginęli także inni sportowcy i działacze Wisły: piłkarze Stefan Reyman, Władysław Szumilas, Jan Cudek, działacze Bronisław Serafin i Tadeusz Polaczek-Kornecki, narciarze zakopiańskiej filii Białej Gwiazdy Kazimierz Bigosz, Apolinary Kulig, Józef Chramiec, Józef Bartkowski, Karol Kupiec, Józef Kupiec. W innych niemieckich nazistowskich obozach śmierć ponieśli narciarz Jan Chmura (Dachau), narciarz Romuald Kulig (Königstein), piłkarz Stanisław Szczepanik (Mauthausen-Gusen), narciarz Jan Śnieżek (Neuengamme) oraz piłkarz Włodzimierz Polaczek (Neuengamme).
-
[[Ferdynand Pachner]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Żołnierz ZWZ/AK? Aresztowany przez Gestapo 5 kwietnia 1941 w krakowskich wodociągach. Więzień KL Auschwitz – tam też najprawdopodobniej rozstrzelany 3 czerwca.
+
Cześć Ich Pamięci!
-
[[Włodzimierz Polaczek]] Po powstaniu Warszawskim aresztowany i wywieziony do Neuengamme. Oznaczony nr 54907. Zmarł 30 grudnia 1944 w Koeln-Hohenlinde.
+
'''Źródło:''' [http://www.wisla.krakow.pl//''' wisla.krakow.pl''']
-
 
+
==Zobacz też==
-
[[Aleksander Pychowski]] – zaangażowany w działalność konspiracyjną w czasie II wojny światowej. Popełnił samobójstwo, kiedy Gestapo otoczyło budynek w którym mieszkał (na ul. Filareckiej) 20 października 1943 r.
+
*[[Wiślackie nekropolie]]
-
 
+
[[Kategoria:Ogólnie o klubie]]
-
 
+
[[Kategoria: Artykuły do przetłumaczenia|- ]]
-
[[Henryk Reyman]] – Do Wojska Polskiego wstąpił z chwilą odzyskanie przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 r. W latach 1918-20 brał udział niemal we wszystkich wojnach, jakie prowadził II RP w obronie swych granic i niepodległości.
+
[[Kategoria:Ludzie Wisły]]
-
Jako podporucznik 3 pp. dowodził I. kompanią tego pułku w wojnie polsko-ukraińskiej (1918/1919), biorąc udział m.in. w bitwie pod Gródkiem, będąc w Grupie p. Gen. Zielińskiego, później p. Pułk. Gerdy i p. Bryg. Minkiewicza”. „W walkach pod Przemyślem zostaje ranny i przewieziony do szpitala w Krakowie.<br>
+
[[Kategoria:Tłumaczenie - wolontariat|Tłumaczenie - wolontariat]]
-
Z początkiem 1919 r. trafił jednak razem z 11 pp. na Śląsk Cieszyński, o który Polska toczy¬ła spór z Czechosłowacją i„bierze udział w walkach … w rejonie Skoczowa-Karwiny-Jabłonkowa” w grupie „ob. Kowalewskiego”, przychodząc w sukurs polskim oddziałom dowodzonym przez gen. Latinika. <br>
+
-
Latem w rejonie Sosnowca bierze udział „w pracach organizacyjnych i przygotowawczych do I Powstania Śląskiego”. Dowodzi wówczas kompanią karabinów maszynowych.
+
-
Jesienią tegoż roku zostaje zawodowym żołnierzem. Wraz z przyjęciem na stałe do służby w Wojsku Polskim został przydzielony do 20 pułku pie¬choty. Dzieje się to prawdopodobnie na przełomie 1919/1920 r. W ramach tego pułku przechodzi cały szlak bojowy w wojnie polsko-bolszewickiej, biorąc udział w szeregu zwycięskich bitw. Do najcięższych walk 20 pp z bolszewikami doszło pod Zamoszem 26.05. W następ¬nych tygodniach pułk toczył zacięte walki pod Nowikami i Mackami, a potem (po przerzuceniu transportem kolejowym) na południe od Korostenia (w tym z jazdą Budionnego). W tychże od¬wrotowych walkach poniósł też spore straty. 8.07 w walce na bagnety opanował Szpanów, po czym w odwrocie na rz. Styr stoczył kolejne boje. Warto przy tym zaznaczyć, że cały czas zachował zdolność ofensywnych wypadów na pozycje nie¬przyjacielskie. 2.08 krwawo bił się pod Klekotowem, by w połowie tego miesiąca, cofając się na Lwów, stoczyć walki pod Chałupami i Polonicą. Od końca sierpnia pułk brał skuteczny udział w natarciach m.in.: na Obornię i Gliniany, które zdobył po ciężkiej walce. Wrzesień przyniósł kolejne sukcesy (zdobycie Firlejówki, Krasnego, Skniłowaczy, Sasowa). „Wiadomość o zakończeniu działań wojennych zastała pułk w Surażu”. Październik przyniósł już tylko bezkrwawy marsz pułku w kierunku Wołoczysk. Pobyt na wschodnich rubieżach Polski trwał do końca grudnia i w tym też miesiącu pułk wrócił koleją do Krakowa, co kończyło „półtoraroczny bojowy okres dziejów 20 Pułku Piechoty Ziemi Krakowskiej”7. Za udział w wojnie polsko-bolszewickiej Reymana czterokrotnie odznaczono Krzyżem Walecznych. <br>
+
-
Po ukońćzeniu Szkoły Podchorążych w Warszawie trafił ponownie do 11 pp. Stacjonował on początko¬wo w Poznaniu, a następnie został przeniesiony na Śląsk. „W początkach maja 1921 r. z grupą oficerów 6-tej dywizji w Krakowie został oddelegowany do Dowództwa Wojsk Powstańczych w Szopienicach” (pod ko¬mendę płka Mielżyńskiego i mjra Rostworowskiego). „W III. Powstaniu Śląskim bierze czynny udział w grupie wschodniej frontu wewn.” mjra Krzewińskiego. Następnie walczył „w Grupie Operacyjnej 16-go pp. w walkach w rejonie Bytom, Gliwice pod dowództwem kpt. Dyaczyńskiego”. W bojach w okolicach Bytomia po raz trzeci w ży¬ciu został ranny.
+
-
 
+
-
Wybuch II wojny światowej zastał go jako dowódcę I batalionu 37 pp. (ten wchodził w skład 26 DP). Z chwilą wybuchu wojny mianowano go na podpułkownika. Początkowo pułk miał bronić umocnień wokół Wągrowca koło Bydgoszczy w ramach Armii „Poznań”. Po kilku dniach, działając już w ramach Armii „Pomorze” pułk rozpoczął odwrót w kierunku Inowrocławia, by 13 września dotrzeć nad Bzurę (na wschód od Łowicza). Cofających się żołnierzy 37 pp często atakowali dywersanci (szczególnie podczas przemarszu przez Bydgoszcz), ale pułk i cała dywizja nie brali udziału w walce. I. Batalion pułku stanął w rejonie Gągolina Północnego, pozostałe pod Emilianowem. Według zamierzeń dowództwa Armii „Pomorze” atak na Skierniewice i opanowanie masywu leśnego miał umożliwić Armii „Poznań” oderwanie się od nieprzyjaciela i pójście na Warszawę. <br>
+
-
Natarcie miało biec rzeką, odkrytym terenem, przez pola i podmokłe łąki w nocy na 14 września, najpóźniej rankiem tego dnia. 37 pp miał nacierać na Bolimów, na lewym skrzydle dywizji wzdłuż rzeki Rawki. Pierwszy rzut natarcia stanowił miały I i II batalion 10 pp i I i II batalion 37 pp. Zdobycie Bolimowa było zadaniem kluczowym. W krwawych walkach udało się dowodzonemu przez Reymana batalionowi dotrzeć pod Bolimów.
+
-
Decyzją dowódcy dywizji atak jednak przerwano i rozpoczęto wycofywanie jednostek pod Gągolin.
+
-
Nie do wszystkich batalionów rozkaz dotarł na czas (do niektórych oddziałów wobec zerwania łączności nie dotarł w ogóle). Widziano już lasy w rejonie Bolimowa i rozkaz o wycofaniu się w biały dzień (w ogniu artylerii wroga i broni maszynowej) w terenie i bez osłony nie było łatwiejsze niż posuwanie się do przodu. Kontrnatarcie niemiecki zmierzało do wyparcia Polaków z północnego brzegu Bzury. Dowodzący pułkim ppłk Stanisław Kurcz musiał organizować przesłonę Bzury, by pozwolić na okrzepnięcie oddziałów na pn. brzegu rzeki. W ataku na Bolimów i dowrocie pułk stracił 50% swojego stanu osobowego – w poległych, rannych i wziętych do niewoli. <br>
+
-
Noc na 15 września była ciężka dla całej armii, a pułk toczył zacięte walki nad Bzurą przez cały dzień.
+
-
W I. batalionie po wycofaniu z natarcia zostało niespełna 300 żołnierzy, których na nowo treba było sformować w kompanie w Gągolinie Południowym.
+
-
Przez cały 15 września trwały walki o Kompinę, obrona skonsolidowana była na północnym brzegu Bzury. Tego dnia Niemcy przeprawili się przez Bzurę w rejonie Kozłowa i opanowali odcinek autostrady warszawskiej i olszynowe laski po obu stronach traktu wiodącego do Gągolina Południowego i czekali na posiłki.
+
-
Polacy nie mogli temu przeciwdziałać gdyż byli mocno ostrzeliwani przez artylerię wroga. Wieczorem dowódca pułku udał się na odprawę do sztabu dywizji, a szefowie batalionów do sztabu pułku. Zgodnie z wydanymi rozkazami polskie oddziały miały ruszyć do natarcia o 6 rano następnego dnia z podstawy wyjściowej przez Kozłów Szlachecki Nowy i Stary na Miedniewice. I. batalion miał uderzyć w ciągu nocy na 16 września na Kozłów Szlachecki Nowy. „W pierwszym batalionie 37 pułku trwały gorączkowe przygotowania. Major Reyman z podporucznikiem Danielewskim starali się dopilnować wszystkiego osobiście. Dokonali przeglądu kompanii i plutonów, rozmawiali z dowódcami, troszczyli się o zaopatrzenie żołnierzy w amunicję”. Mimo uzupełnień batalion liczył ok. 300 bagnetów. Późnym wieczorem batalion opuścił zabudowania Gągolina Południowego i ruszył polnym traktem na wschód. Droga rozwidlała się (na południe prowadziła do Kozłowa Szlacheckiego). Dowódca czaty informował Reymana, że w Kozłowie stwierdzono obecność nieprzyjaciela. Nie można więc było iść w szyku zwartym. Major zatrzymał więc batalion, wskazał dowódcom kompanii kierunki posuwania się, po czym udał się z ppor. Danielewskim na punkt dowodzenia. Kompanie rozwinęły się w szyk luźny. Punkt dowodzenie Reymana był z II. kompanią. Siąpił deszcz i w ciemności niewiele można było zobaczyć. Do Kozłowa było ok. 200 m. kiedy Niemcy zaczęli ostrzeliwać szpicę oddziałów. Polakom nie udało się zaskoczyć Niemców (co było ich zamiarem) - stało się odwrotnie. Szpica musiała mimo ostrzału związać ogniem nieprzyjaciela by pozwolić batalionowi na rozwinięcie sił. Wtedy artyleria niemiecka cała siłą zaczęła bić w pole na którym, rozwijał natarcie batalion. Na niemieckie stanowiska padły granaty z dział zamaskowanych w Gągolinie. Był to dogodny moment dla ataku na niemieckie pozycje. Szpica ruszyła, ale przygwożdżona ogniem została zdziesiątkowana. I batalion zaskoczony atakiem musiał opanować chwilowe zamieszanie. Nikt nie wycofał się ani nie uciekł. Kompanie zajmowały stanowiska czołgając się w otwartym polu. Niemcy skryci za drzewami strzelali jak do kaczek. Ponieważ do zabudowań Kozłowa Polacy mieli ok. 500 metrów atak był jakby z góry skazany na niepowodzenie. Musiano jednak podjąć ten wysiłek, gdyż żołnierze będąc na szczerym polu poddawani byli coraz silniejszemu ostrzałowi nieprzyjaciela. „Major Reyman chciał przyśpieszyć ruch batalionu do przodu, aby jak najprędzej wyjść z zasięgu tego niszczącego ognia, lecz żołnierze mogli jedynie pełznąć, krwawo okupując metr po metrze pola. Odważniejsi ginęli, nie zdoławszy wykonać nawet krótkiego skoku.”. Minęła północ, batalion powoli wychodził z zasięgu ognia artylerii. Jednak wkrótce artyleria skróciła ogień i piekło zaczęło się od nowa. I kompania starała się uchwycić piaszczysty wzgórek po lewej stronie natarcia, II. kompania dopadła leżących po prawej stronie Kozłowa domków (co stanowiło pewną zasłonę przed pociskami. „Major Reyman zamierzał - po podciągnięciu do przodu lewego skrzydła kompanii - uderzyć stąd na zachodnią flankę stanowisk niemieckich i opanować Kozłów Szlachecki”. Okazało się to niewykonalne, gdyż lewe skrzydło nacierało otwartym polem. Tylko nielicznym udało się dotrzeć na około 200 metrów od stanowisk niemieckich. II. kompania nacierająca kierunkowo znalazła się w najcięższej sytuacji (żołnierze pełzli rowami przydrożnymi). Udało im się doczołgać do załamania terenu, dalej nie dało rady. Dowódca kompanii wysłał z meldunkiem żołnierza do majora Reymana informując go, że kompania nie może posuwać się dalej. Kiedy kurier dotarł do miejsca gdzie miał nadzieję zastać dowódcę batalionu okazało się, że stanowisko dowodzenia już nie istniało, gdyż wybuchy rozniosły je doszczętnie. „Sanitariusze usiłowali wynieść spod ognia rannego w nogi majora Reymana”, a Danielewski zginął. Rankiem Niemcy wzmocnieni posiłkami przeszli do kontruderzenia, Polacy zaczęli się wycofywać. Z resztek I i III batalionu próbowano w Gągolinie zorganizować nowe kontruderzenie, dla Reymana jednak wojna się już skończyła. Punkt sanitarny zorganizowany był w jednym z domów Gągolina. Po opatrzeniu ewakuowano rannych do szpitala polowego w Boczkach. Ponowiony atak na Kozłów nie udał się i Polacy musieli opuścić Gągolin. Plan bitwy Kutrzeby nie powiódł się.
+
-
 
+
-
Henryk Reyman ranny trafił do niewoli niemieckiej i „został przewieziony jako jeniec wojenny do szpitala w Rawie Mazowieckiej”. Na przełomie 1939/1940 r. Reymana czekał los jeńca oflagu. Przy pomocy żony udało mu się jednak zbiec ze szpitala i z wieloma perypetiami dotrzeć do Krakowa. <br>
+
-
Jak się potem uniknął nie tylko oflagu, ale i niechybnej śmierci, jaka go czekała z rąk hitlerowskich siepaczy, którzy poszukiwali go potem listem gończym w związku z likwidowaniem V kolumny niemieckiej podczas Kampanii Wrześniowej. Niemcy oskarżali dowódcę pułku Kurcza o to, że w czasie marszów odwrotowych wydawał rozkazy strzelania do cywilów (Niemców). Wiązało się to z faktem sądzenia przez wojskowe sądy polowe dywersantów niemieckich ujętych z bronią w ręku. Podczas kampanii wrześniowej oddziały podległe Reymanowi musiały likwidować takie akcje dywersyjne, a ujętych z bronią w ręku Niemców przekazywać do dowództwa. Właśnie w tej sprawie toczyła się potem rozprawa w Inowrocławiu przeciwko dowódcy 37 pp. W związku z tymi wypadkami także Reyman był poszukiwany przez Prokuraturę przy Sądzie Specjalnym w Inowrocławiu od 1940 r.
+
-
Machina hitlerowskich organów ścigania ruszyła pełną parą w lutym 1940 roku. Przebieg śledztwa i poszukiwań pozwala jednak stwierdzić, że sława i skuteczność niemieckiej policji kryminalnej, Gestapo i Prokuratury w czasie wojny była mocno przesadzona (przynajmniej w wypadku Reymana). Po pierwsze nie potrafiono zidentyfikować rzekomych „ofiar”. Po drugie przez bardzo długi czas nie potrafiono nawet ustalić właściwych danych personalnych wysokiego przecież rangą oficera Wojska Polskiego. Ponieważ prowadzącemu sprawę Naczelnemu Prokuratorowi przy Sądzie Specjalnym w Hehensalza nie udało się ustalić jego miejsca pobytu postanowił on 22 IV 1941 roku „tymczasowo przerwać dochodzenie” przeciwko niemu, a „list gończy opublikować: a) w niemieckiej księdze poszukiwać; b) w specjalnej księdze poszukiwań dla Polaków; c) wiadomość o liście gończym do rejestru karnego”. Sprawę poszukiwań scedowano teraz na warszawskie Gestapo, do którego przesłano pismo z „uzasadnieniem rozkazu aresztowania.... przeciwko byłemu majorowi Henrykowi Rejmanowi”. „W wypadku jego ujęcia” prokurator prosił o doprowadzenie aresztowanego do właściwego sądu. Informował o tym wszystkim Ministerstwo Sprawiedliwości w Berlinie nadzorujący pracę Prokuratury w Inowrocławiu Naczelny Prokurator w Poznaniu. Dodając, że wysłał za Reymanem (przebywającym „prawdopodobnie w Generalnym Gubernatorstwie”) „list gończy” i wszczął „akcję poszukiwawczą”, choć postępowanie przeciwko niemu „tymczasowo z powodu nieobecności” poszukiwanego zawiesił. Zawieszenie sprawy nie trwało to zbyt długo, gdyż Ministerstwo Sprawiedliwości Rzeszy monitowało w następnym roku Prokuraturę w Hehensalza o składanie sprawozdań „ze stanu postępowania”. Co ciekawe „sprawa karna... z powodu morderstwa” dotyczyć miała już tylko samego Reymana. W połowie 1942 roku Prokuratur w Poznaniu słał sprawozdania do Berlina informując, że: „oskarżony Rejman nie jest dotąd jeszcze ujęty. Postępowanie ujęcia w toku. W razie ujęcia będę dalej składał sprawozdania”. Są to ostatnie dokumenty w tej sprawie do jakich udało się dotrzeć. Dlatego niewiele więcej można powiedzieć o dalszym rozwoju całej sprawy. Z informacji Henryka Reymana zamieszczonych w oficjalnych życiorysach wynika, że miał być on skazany zaocznie „na karę śmierci”. Biorąc pod uwagę wagę zarzutów było to możliwe, ale niestety nie udało się dotrzeć do świadectw, które by to bez wątpliwości potwierdzały. <br>
+
-
Po ucieczce z niemieckiego szpitala Reyman ukrywał się w Krakowie i planował przedostanie się na Węgry. Takie plany miał także jego młodszy brat - Jan, który był już wówczas czynnie zaangażowany w działalność konspiracyjną w ZWZ. Wtedy też zapewne doszło do nawiązania przez ukrywającego się Henryka kontaktu z byłym prezesem Wisły Tadeuszem Orzelskim. Orzelski „na początku wojny stanął na czele Okręgowej Rady Politycznej Służby Zwycięstwu Polsce w Krakowie”. „Stary „wiślak”, w tym czasie szef służby finansowej ZWZ zwolnił piłkarza ze służby w podziemnej organizacji. Był zbyt znany, a ryzyko wpadki było duże. Tym bardziej, że wyznaczono za jego ujęcie wysoką nagrodę pieniężną” . Nazwisko jego rychło zresztą znalazło się w opublikowanym „Wykazie poszukiwanych dla Generalnego Gubernatorstwa”. Nic dziwnego, że w obawie o jego życie rodzina postanowiła ukryć go poza Krakowem. Pierwszym tego typu schronieniem był klasztor w Łagiewnikach. Jednak i Łagiewniki okazały się zbyt blisko Krakowa i tam także nie czuł się bezpiecznie, gdyż został rozpoznany przez granatowego policjanta. Po rodzinnej naradzie postanowiono wywieźć go w okolice Tarnobrzega. <br>
+
-
Okazało się, że Tarnobrzeg okazał się ostatnim okupacyjnym przystankiem w życiorysie Reymana. W Tarnobrzegu przebywał aż do 1945 r. pracując w Zarządzie Dóbr Tarnowskich w Dzikowie. O wiele mniej szczęśliwie ułożyły się losy jego rodziny. Zmaltretowana i schorowana matka zmarła w 1944 r. Jego młodsi bracia czynnie zaangażowali się w działalność konspiracyjną jako żołnierze ZWZ. Młodszy brat Stefan został już w 1940 r. „aresztowany po odkryciu tajnej drukarni w Krakowie. Trafił potem do Oświęcimia, gdzie został rozstrzelany pod ścianą śmierci w bloku 11” . Więcej „szczęścia” miał Jan. Aresztowany w 1941 r. nad ranem w domu przy ul. Jabłonowskich zdołał przeżyć katowanie na Montelupich, Oświęcim, transport słynnym szlakiem śmierci przez Pszczynę i Wodzisław do Gross-Rosen i kolejny obóz w Dora-Mittelbau. Stamtąd też uciekł i tułając się po lasach wrócił do kraju po zakończeniu okupacji niemieckiej. <br>
+
-
Najstarszy z Reymanów przeżył okupację oficjalnie pracując jako gajowy i leśniczy w majątku Tarnowskich. Mieszkał przez cały ten czas z rodziną Rawskich w małym parterowym domku przy ul. Kasynowej 9a (obecnie Sokolej).
+
-
Reyman przez cały okres pobytu w tarnobrzeskim ukrywał swoją tożsamość i nawet gajowi nie wiedzieli, że „jest przedwojennym oficerem” i znanym sportowcem. Nie udzielał się także towarzysko i śmiało można by powtórzyć za jego żoną, że się „ukrywał w lasach”. Tak prezentowała się oficjalna codzienna strona życia podczas jego pobytu w Tarnobrzegu.
+
-
O tej nieoficjalnej wiemy niestety bardzo mało. Z fragmentarycznych relacji wiadomo, że jeszcze podczas jego pobytu w Krakowie z powodu poszukiwania go przez Gestapo i faktu, że był osobą powszechnie znaną zwolniono go ze służby w konspiracji i kazano się ukryć poza Krakowem. Znając jego charakter i wojskową przeszłość trudno jednak uwierzyć, by przez cały okres okupacji nie angażował się w podziemną działalność. Dzięki pomocy pana Jana Rawskiego z Tarnobrzega udało się ustalić, że według dostępnych danych nie pełnił żadnej oficjalnej funkcji we władzach „Obwodu ZWZ/AK Tarnobrzeg”, jak i Inspektoratu „Mleczarnia” kierowanego przez mjr Tumanowicza. Zanim przejdziemy do relacji osób bezpośrednio stykających się w czasie okupacji z Reymanem zacytujmy wypowiedź Kazimierza Bogacza ps. „Bławat”, który twierdzi, że „cały Zarząd Dóbr Tarnowskich obsadzony był przez ludzi z Armii Krajowej, których zatrudniała hr. Róża Tarnowska, zapewniając im dokumenty i utrzymanie” . Stąd Reyman miał niemal codzienny kontakt służbowy z żołnierzami AK a zarazem pracownikami w majątku Tarnowskich. Ważniejsza były jednak jego „częste spotkania z Zygmuntem Szewerą ps. „Cyklop”..., który w strukturach organizacyjnych ZWZ/AK Tarnobrzeg, w latach 1940-1942 jako major rezerwy pełnił funkcję adiutanta komendanta obwodu, prowadził referat I organizacyjny” i stał na czele Wojskowej służby Ochrony Powstania. Według syna Zygmunta Szewery - Tadeusza „Henryk Reyman jako podpułkownik należał do kadry ZWZ/AK i dlatego nie występował w strukturach organizacyjnych obwodu Tarnobrzeg”, a jego pobyt „był dla wielu utajniony. Pan T. Szewera przypomina sobie, że w 1940 roku Władysław Jasiński komendant Jędrusiów, musiał już znać H. Reymana, bo miał posyłać na rozmowę z nim panią Bogumiłę Gutry. W jakiej sprawie” - tego nie wiadomo. Tego typu kontakty sygnalizują wyraźny związek Reymana z konspiracyjnymi władzami.
+
-
Z dostępnych relacji wynika, że Reyman nie brał udziału w bezpośrednich akcjach konspiracyjnych w tarnobrzeskim. Co biorąc pod uwagę jego stopień wojskowy było w pełni zrozumiałe. Wiadomo jednak na pewno o udziale Reymana w akcji przewożenia broni do Warszawy. Potwierdza to zarówno Jan Krysa jak i Jan Rawski. Ten ostatni wspomina: „W 1943 czy 1944 roku do naszego ogrodu zaczęła co pewien czas przyjeżdżać furmanka ze skrzyniami i koszami wiklinowymi z rybami i rakami. Jacyś ludzie w obecności Henryczka przekładali żywe ryby i raki z jednej skrzynki do drugiej obkładając je pokrzywami. W czasie takiego przeładowywania zauważyłem kiedyś jak do skrzynek z rybami, pod pokrzywy kładziono broń. Potem furmanka zawoziła skrzynki nad Wisłę, gdzie ładowano je na galar. W tym czasie wujek Henryk również wyjeżdżał na kilka dni. Po okupacji opowiadał, że woził te skrzynki do Warszawy, gdzie odbierała je niemiecka firma handlująca rybami. Wśród przesyłanych ryb i raków były oznakowane umownie skrzynki z bronią, które wcześniej z galaru w Warszawie odbierał goniec podjeżdżając rikszą”. Broń była chowana również w przewożonej karpinie (pniakach), a transportowano ją także pociągiem.
+
-
Tak w skrócie przedstawiał się okupacyjny rozdział w życiu Reymana. Jeśli chodzi o tę część jego życia wymagający wyjaśnień. Fragmentaryczność danych na ten temat nie pozwala w pełni odpowiedzieć na pytanie czy i jaką rolę pełnił Reyman w konspiracji.
+
-
Wraz z końcem okupacji Henryk Reyman powrócił do Krakowa (luty/marzec 1945 r.). Wtedy też na wezwanie w „celu rejestracji oficerów” zgłosił się do Rejonowej Komisji Uzupełnień w Krakowie. Po usunięciu ze stanowiska dyrektora WUWF w Krakowie. MON poddało go weryfikacji przed Okręgową Komisją Weryfikacyjną nr 11. Stawił się przed nią 24 listopada 1949 roku. Opinia komisji była do przewidzenia: „oficer zawodowy sprzed 1939 r. - Szkoła Pchor. Piech. Warszawa 1921, syn urzędnika, bezpartyjny, służył w legionach, brał udział w wojnie ze Zw. Radz. 1918/21 jako zawodowy, w czasie okupacji w ruchu konspiracyjnym nie brał udziału i życiem społeczno-politycznym się nie interesuje, do ustroju ustosunkowany z rezerwą, zdolny do służby nieliniowej, dla wojska bez wartości. 1 rok więzienia w zawieszeniu za nadużycie władzy, notowany w UB…, obecnie nie chce się zabrać do jakiejś konkretnej pracy”. Opinia ta brzmiała jak wyrok. W takich to okolicznościach kończyły się związki Henryka Reymana z armią. Do służby wojskowej już nigdy nie powrócił.
+
-
 
+
-
Na podstawie: dokumentów Centralnego Archiwum wojskowego; wspomnień rodzinnych i Jana Rawskiego; biogramu w Polskim Słowniku Biograficznym; artykułu okolicznościowego opublikowanego w Katalogu: Cracovia-Wisła. 1906-2006.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Jan Reyman]] – ochotnik w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Żołnierz ZWZ/AK, ps. „Jaś”, „Nałęcz”. Aresztowany w 1941 r. nad ranem w domu przy ul. Jabłonowskich zdołał przeżyć katowanie na Montelupich, KL Auschwitz, transport słynnym szlakiem śmierci przez Pszczynę i Wodzisław do Gross-Rosen i kolejny obóz w Dora-Mittelbau. Stamtąd też uciekł i tułając się po lasach wrócił do kraju po zakończeniu okupacji niemieckiej.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Stefan Reyman]] – aktywny w konspiracji. Aresztowany po odkryciu tajnej drukarni w Krakowie. 21 lutego 1941 r. trafił do KL Auschwitz, gdzie został rozstrzelany pod ścianą śmierci w bloku 11 3 czerwca wraz z Łyką i Pachnerem. Oznaczony nr 10392
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Marian Sawicki]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Później walczył w PSZ na Zachodzie.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Czesław Skoraczyński]] dopiero po wojnie został trenerem Wisły. W związku z tym jego żołnierskie i konspiracyjne losy pomijamy
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Przemysław Smolarek]] – w czasie okupacji żołnierz ZWZ/AK.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Władysław Stefaniuk]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Więziony potem w oflagu w Murnau.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Stanisław Stopa]] – Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej 1920 r.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Stanisław Szczepanik]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Konspiracyjny kurier. Aresztowany latem 1943 r. trafił do KL Auschwitz. 4 grudnia przeniesiono go do Mauthausen-Gusen, gdzie zmarł w pierwszych tygodniach 1945 r. w niewyjaśnionych okolicznościach.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Władysław Szewczyk]] – po Kampanii Wrześniowej w 1940 r. przedarł się przez Tatry na Węgry, by potem przez Jugosławię, Grecję, Turcję i Palestynę dotrzeć do wojsk polskich stacjonujących w Egipcie. Przyjęty do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich brał udział w walkach pod Tobrukiem. <br>
+
-
W twierdzy Tobruk oddziały SBSK „zajęły 21–28 sierpnia 1941 zachodni odcinek obrony, gdzie walczyły do 9 grudnia 1941. W nocy z 9 na 10 grudnia 1941 wykonały natarcie, zdobywając wzgórze Madauar, kluczową pozycję niemiecką, a jej oddział wydzielony – miejscowość Acromę”. Brygada walczyła potem pod Gazala, wypierając Niemców z Cyrenajki. W maju 1942 r. została przeorganizowana w 3 Dywizję Strzelców Krapackich.
+
-
Jesienią 1942 roku dywizja przeszła z Palestyny do Iraku wchodząc w skład Armii Polskiej na Wschodzie. W lipcu stała się podstawą dla powołanego 2 Korpusu Polskiego gen. Andersa. Losy żołnierskie Władysława Szewczyka były podobne do losów jego boiskowego kolegi Stanisława Geruli. Obaj służyli w tej samej dywizji i przeszli podobny szlak bojowy.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Władysław Szumilas]] – aresztowany w Krakowie w 1941 r. Trafił do KL Auschwitz 26 lutego 1942 r. Oznaczony nr 25538. Rozstrzelany 18 czerwca 1942 r.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Stefan Śliwa]] – zawodowy oficer Wojska Polskiego. Jeszcze służąc w armii austriackiej w czasie I wojny światowej stracił prawą rękę. Nie przeszkadzało mu to grać w piłkę i służyć odrodzonej ojczyźnie w wojsku. Potwierdził to walcząc w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Jako jeniec wojenny trafił do oflagu i tam też przebywał do końca wojny.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Andrzej Woźniak]] - walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r. Przedarł się następnie przez Rumunię i Francję do Anglii. „Patrząc po numerze ewidencyjnym najprawdopodobniej do Wielkiej Brytanii przyjechał z Francji (ewakuacja lotnictwa) w czerwcu 1940 r. <br>
+
-
Jako żołnierz-lotnik służył w 300 Dywizjonie Bombowym Ziemi Mazowieckiej. Dywizjon ten wchodził w skład Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii i brał udział w szeregu kampaniach tej wojny. W tym w: atakach na niemiecką flotę inwazyjną we Francji; ofensywie przez kanał La Manche; ofensywie "Milliennium"; Bitwie o Zagłębie Ruhry; bombardowaniu Hamburga, Bitwie o Berlin; Lądowaniu w Normandii; w inwazji Niemiec. Zakładamy, że w tych akcjach brał również Andrzej Woźniak jako pilot tego dywizjonu. Według A. Gowarzewskiego brał również udział w kampanii „afrykańskiej”. „Służbę zakończył jako sierżant (w brytyjskim stopniu Warrant Officera - chorąży RAF). Numer służbowy 793160”.
+
-
 
+
-
http://orb.polishaf.pl/?s=wozniak
+
-
 
+
-
http://www.polishairforce.pl/ostronie.html
+
-
 
+
-
Informacje uzyskane od Wojciecha Zmyślonego.
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Artur Woźniak]] – więzień obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen
+
-
 
+
-
 
+
-
[[Aleksander Żaczek]] – aresztowany w 1943 r. w Krakowie. Trafił do KL Auschwitz 5 lutego 1943. Oznaczony nr 100435, 25 sierpnia 1944 r. przeniesiony do Neuengamme. Zmarł z wycieńczenia koło Stamberga.
+

Aktualna wersja

Powiadomienie o przyznaniu "Krzyża na śląskiej wstędza waleczności..." dla Henryka Reymana
Powiadomienie o przyznaniu "Krzyża na śląskiej wstędza waleczności..." dla Henryka Reymana
Virtuti Militari W. Kowalskiego
Virtuti Militari W. Kowalskiego
Dyplom dla Władysława Kowalskiego
Dyplom dla Władysława Kowalskiego
Odpis z dokumentu potwierdzającego wstąpienia do Armii Hallera Stefana Reymana
Odpis z dokumentu potwierdzającego wstąpienia do Armii Hallera Stefana Reymana

Spis treści

Patrioci i żołnierze

Wisła to już u zarania klub stricte polski, pielęgnujący tożsamość narodową swoich członków w czasach zaborczych. Klub jako namiastka „domu ojczystego”, mała ojczyzna, w której podkreślano „na każdym kroku czysto-narodowy, a ... także niepodległościowy charakter” – to były podstawy ideowe Towarzystwa Sportowego Wisła, którym pozostano wiernym przez dziesięciolecia, także po okresie zaborów, już w odrodzonej Polsce. Znalazło to odbicie w klubowych statutach, według których członkiem Wisły mogła zostać tylko „osoba na czci nieposzlakowana”, której obowiązkiem było „zachowywać się zawsze i wszędzie zgodnie z wymogami człowieka honorowego, dobrego Polaka i rzetelnego sportowca”.

Dlatego od początku patriotyzm był w Wiśle w cenie, co niejednokrotnie potwierdzano czynami. Patriotyzm dnia codziennego, czasu pokoju, w okresie galicyjskim objawiał się między innymi w sposób symboliczny: poprzez zamianę odziedziczonych po „Czerwonych” dwu niebieskich gwiazd na czerwonych koszulkach, na jedną białą, dla podkreślenia polskości ćwiczącej i grającej w takich strojach młodzieży. Praktycznym przejawem patriotyzmu było nawiązywanie kontaktów sportowych z klubami polskimi w zaborze rosyjskim i pruskim. Niejako zwieńczeniem tych kontaktów stało się utworzenie „pierwszego na ziemiach polskich” piłkarskiego związku, który w założeniach miał skupiać wszystkie polskie kluby, niezależnie od zaborczych granic.

Gdy nadszedł czas wojny, Wiślacy zdawali egzamin patriotyczny wstępując do Legionów Józefa Piłsudskiego, do których, jak nie bez dumy podkreślano, „zgłasza się także i to, co mieliśmy najdroższego, tj. gros I naszej drużyny”. Na czas wojny TS Wisła użycza legionistom swój Park Sportowy w Oleandrach (szatnię i boisko). I to właśnie wprost z boiska Wisły wyruszają oni na szlak bojowy, począwszy od Pierwszej Kompanii Kadrowej (zobacz zdjęcia).

Po zakończeniu I wojny światowej, w latach 1918-1921, Wiślacy z bronią w ręku walczą w szeregu wojen o terytorialny kształt Polski, czy wręcz jej istnienie na mapie Europy. Odnajdujemy ich niemal na wszystkich frontach wojen: w walce z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej, z Czechami o Zaolzie, z bolszewikami o całość i niepodległość naszej nowo powstałej Ojczyzny. Nie brak ich też wśród ochotników walczących w kolejnych śląskich powstaniach.

Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas patriotyzmu dnia codziennego, czas pokojowej pracy Wiślaków dla dobra polskiego sportu, choć i w niej nie brakowało wątków wykraczających poza ramy sportu. Takim była na przykład rywalizacja Wisły z niemieckim 1.FC Katowice o mistrzostwo Polski w 1927. Wywalczenie przez Wisłę mistrzostwa po wyjazdowym zwycięskim meczu w Katowicach było okazją do wielkiej manifestacji na ulicach Katowic, w której nie brakowało wątków patriotycznych i narodowych.

Lata 1939-1945 to znowu czas wojny, czas próby wiślackich charakterów. Kolejne pokolenie Wiślaków zdało ten egzamin tak, jak przystało na dziedziców pięknej klubowej tradycji. Nie brakowało ich w polskich mundurach w Kampanii Wrześniowej 1939 r. i na frontach II wojny światowej. Z narażeniem życia przekraczają zieloną granicę, by poprzez Węgry, Bałkany dotrzeć do formujących się Wojsk Polskich we Francji, a potem Wielkiej Brytanii. Widzimy ich w Armii gen. Andersa. Walczą z bronią w ręku na niemal wszystkich frontach europejskiego teatru wojen - widzimy ich pod Narvikiem, Tobrukiem, w bitwie o Anglię, bitwie o Monte Cassino, Falaise, wyzwalających z dywizją gen. Maczka Holandię i Belgię.

Ubolewamy nad losami tych, których sowiecka armia już we wrześniu 1939 roku pozbawiła możliwości walki o niepodległość Ojczyzny. Tysiące polskich oficerów, wśród nich kilku Wiślaków, zakończyło swój marsz do wolności w bolszewickich obozach jenieckich, a następnie w celach NKWD - skąd bestialsko zamordowanych potajemnie wywieziono i pogrzebano w leśnych mogiłach Katynia czy Charkowa.

Osobny rozdział to udział Wiślaków w Polskim Państwie Podziemnym, funkcjonującym pod niemiecką okupacją w kraju. Widzimy ich w strukturach politycznych, często na niepoślednich stanowiskach, jak choćby T. Orzelskiego. Przede wszystkim jednak służą narodowi jako żołnierze konspiracyjnych organizacji wojskowych, które z czasem scalają się w ramach ZWZ/AK. Narciarze z TS Wisła Zakopane byli kurierami utrzymującymi kontakt między rządem polskim na uchodźstwie a krajem, „byli przewodnikami osób zmuszonych do opuszczenia kraju bądź przybywających do niego”. Wiślaków odnajdujemy wśród konspiratorów podrabiających na rzecz swoich organizacji fałszywe dokumenty tożsamości; produkujących w warunkach konspiracyjnych broń i materiały wybuchowe; biorących udział w akcjach bojowych; służących w oddziałach partyzanckich, prowadzących tajne nauczanie.

I za tą postawę przyszło im niejednokrotnie płacić cenę życia. Ginęli walcząc z bronią w ręku; w katowniach Gestapo; w publicznych egzekucjach; w obozach koncentracyjnych na terenie Europy.

Przykład Antoniego Ziernickiego świadczy również symbolicznie o tym, że Wiślaków nie brakło także w antykomunistycznym podziemiu walczącym o wolność Polski w okresie stalinowskim.

Właśnie tych ludzi Wisły - patriotów i żołnierzy - chcemy uhonorować przedstawiając ich imienną listę. Listę jakże niepełną, którą mamy nadzieję uzupełniać w miarę zdobywania kolejnych materiałów.

Klikając w każde z nazwisk możecie prześledzić okupacyjne i żołnierskie losy wiślackich bohaterów.

Punktem wyjścia były notki biograficzne zamieszczone w publikacjach: A. Gowarzewskiego i S. Chemicza. Starano się je w niektórych miejscach uzupełnić. Stąd zrozumiałe, że jest to zaledwie bardzo niepełny zarys tematu.

W rozwinięciu tematu i uzupełnieniu notek biograficznych pomocne będą choćby publikacje Tuszyńskiego, słowniki dotyczące Polskiego Państwa Podziemnego i AK, Polski Słownik Biograficzny, materiały archiwalne ... Warto również dopisać tych wojskowych, którzy choć nie byli sportowcami - to jednak zasiadali we władzach TS Wisła przed wojną...

Lista chwały

Czesław Skoraczyński dopiero po wojnie został trenerem Wisły. W związku z tym jego żołnierskie i konspiracyjne losy pomijamy.

Okolicznościowa grafika upamiętniająca kilku spośród Wiślaków walczących o niepodległość
Okolicznościowa grafika upamiętniająca kilku spośród Wiślaków walczących o niepodległość

Oddali życie za suwerenną i niepodległą Polskę

Poniżej niepełna lista poległych i pomordowanych podczas wojen, w których ważyły się losy Polski. W zestawieniu znajdują się 43 nazwiska sportowców i działaczy poległych podczas działań wojennych. Lista nie jest pełna. 18-stu sportowców należało do sekcji piłki nożnej, 19-stu było narciarzami w zakopiańskim oddziale klubu, a dwóch reprezentowało sekcję ciężkoatletyczną. Pozostała czwórka panów w zestawieniu to działacze klubowi. Sekcje piłki nożnej oraz narciarska zrzeszały największą liczbę sportowców z pośród wszystkich przed wojną. Z tego powodu te dwie sekcje górują w tabeli. Kilku zawodników i działaczy podczas wojny było już związanych z innymi klubami lub instytucjami. Zaliczyliśmy ich jednak do wiślaków bowiem Ci panowie zapisali się znacząco w kronikach klubowych. Przykładowo Jan Cudek był jednym z tych piłkarzy, którzy tworzyli Wisłę w 1906 roku. Adam Kogut miał duży udział w reaktywacji Białej Gwiazdy po I wojnie światowej w 1918 roku itd. Jak wynika z poniższych informacji najwięcej sportowców zginęło w 1942 roku. Tabelka oparta na danych z książek: „Sport w Krakowie w latach 1939-1945” (str.: 210-213) oraz „Piłka nożna w okupowanym Krakowie”, obie autorstwa Stanisława Chemicza, „Przerwany bieg” Tuszyńskiego oraz na podstawie notatek własnych.

L.p. Data Miejsce śmierci Zawodnik Sekcja
1 1939 Kraków1 Władysław Waśniowski piłki nożnej Zginął na froncie
2 1939 Stanisław Bartkowski narciarska Zginął na froncie
3. 14.09.1939 Przemyśl Marian Kozik narciarska Zginął na froncie
4. 15.09.1939 Przemyśl Edward Nowacki narciarska Zginął na froncie
5. 21.09.1939 Chodorów2 Władysław Kowalski piłki nożnej Rozstrzelany
6. 10.11.1939 Zakopane Józef Łuszczek narciarska Zastrzelony
7 24.12.1939 Przegorzały Gustaw Rogalski13 piłka nożna Rozstrzelany
8 1940 Zakopane Stanisław Łuszczek narciarska Rozstrzelany
9 1940 Zakopane Piotr Kolesar narciarska Zamordowany3
10. 1940 Charków Fryderyk Schwenk działacz
11. 09.04.1940 Katyń Adam Obrubański działacz Rozstrzelany
12. 1940 Twer Józef Twaróg lekkoatletyczna rozstrzelany
13 16.04.1940 Katyń Adam Kogut piłki nożnej Rozstrzelany
14. 1940 Charków Franciszek Brożek piłki nożnej Rozstrzelany
15. 1940 Charków Jan Gabryś działacz
16. 1941 KL Auschwitz Kazimierz Bigosz narciarska
17. 30.05.1941 Dachau4 Jan Chmura narciarska Rozstrzelany
17. 28.07.1941 Kónigstein Romuald Kulig narciarska Komora Gazowa
18. 01.08.1941 KL Auschwitz Stefan Reyman piłki nożnej Zamordowany w obozie
19. 30.08.1941 KL Auschwitz Apolinary Kulig narciarska
20. 28.09.1941 pod Tobrukiem Józef Panek narciarska Zginął na froncie
21. 25.04.19425 KL Auschwitz Stefan Lubowiecki piłki nożnej Rozstrzelany
22. 27.05.1942 KL Auschwitz Juliusz Oleksik piłki nożnej Rozstrzelany
23. 27.05.19426 KL Auschwitz Ferdynand Pachner piłki nożnej Rozstrzelany
24. 31.05.19427 KL Auschwitz Antoni Łyko piłki nożnej Rozstrzelany
25. 16.06.1942 KL Auschwitz Bronisław Serafin piłki nożnej Rozstrzelany
26. 18.06.1942 KL Auschwitz Władysław Szumilas piłki nożnej Rozstrzelany
27. 24.08.1942 KL Auschwitz Józef Chramiec narciarska
28. 08.09.1942 KL Auschwitz Józef Bartkowski narciarska Komora gazowa
29. 21.09.1942 KL Auschwitz Karol Kupiec narciarska
30. 16.10.1942 KL Auschwitz Jan Cudek piłki nożnej Rozstrzelany8
31. 10.03.1943 Neuengamme Jan Śnieżek narciarska
32. 20.10.1943 Kraków Aleksander Pychowski piłki nożnej Samobójstwo9
33. 1944 Zakopane Władysław Szczepaniak narciarska
34. 29.01.1944 Kraków Mieczysław Koczwara piłki nożnej Rozstrzelany
35. 28.05.1944 Przegorzały10 Bronisław Makowski piłki nożnej Rozstrzelany
36. 04.07.1944 Miechów Bogdan Śmitkowski ciężkoatletyczna Zamordowany11
37. 25.08.1944 Stamberg Aleksander Żaczek działacz Zmarł z wycieńczenia12
38. 30.12.1944 Kóln-Hohenlinde Włodzimierz Polaczek piłki nożnej Zmarł w obozie
39. 1945 Lubeka Józef Kupiec narciarska
40. Styczeń 1945 Methensen-Gusen Stanisław Szczepanik piłki nożnej Nie wyjaśnione
41. 17.04.1945 Atlantyk Marian Zając narciarska Zestrzelony nad oceanem
42. Marzec 1944 Kraków Aleksander Jaworski ciężkoatletycznej skazany na karę śmierci za działalność konspiracyjną
43. Afryka Północna14 Jan Schindler narciarska
Karta Wojskowa Legionu Zachodniego Witolda Rutkowskiego
Karta Wojskowa Legionu Zachodniego Witolda Rutkowskiego
Katyń. Tabliczka w Murze Pamięci poświęcona Adamowi Obrubańskiemu, zamordowanemu przez NKWD w 1940 r.
Katyń. Tabliczka w Murze Pamięci poświęcona Adamowi Obrubańskiemu, zamordowanemu przez NKWD w 1940 r.
Tablica pamiątkowa na cmentarzu w Proszowicach poświęcona pamięci Śmitkowskiego
Tablica pamiątkowa na cmentarzu w Proszowicach poświęcona pamięci Śmitkowskiego
  • Niepełna lista działaczy TS Wisła w okresie międzywojennym, którzy ponieśli śmierć w czasie II wojny światowej. Zamieszczamy ją osobno, gdyż nie jesteśmy do końca pewni identyfikacji wymienionych osób.
  • Niepełna lista sportowców TS Wisła w okresie międzywojennym, którzy ponieśli śmierć w czasie II wojny światowej. Zamieszczamy ją osobno, gdyż nie jesteśmy do końca pewni identyfikacji wymienionych osób.
  • Eugeniusz Linchardt - siatkarz Wisły, żołnierz psp z Bielska, uczestnik Kampanii Wrześniowe; żołnierz ZWZ/AK - uczestnik akcji sabotażowo-dywersyjnych; aresztowany w październiku 1942, torturowany i rozstrzelany przez Niemców w grudniu 1942 roku.
  • Rudolf Matuszczyk - piłkarz, rozstrzelany przez Niemców w 1944.
  • Edward Skucha - Ppor. piech, rozstrzelany przez NKWD w Charkowie w 1940 roku.

Wątpliwości, uzupełnienia i uwagi:

  1. Wg Chemicza Waśniowski zginął w Krakowie.
  2. Chodorów koło Lwowa.
  3. Miało to miejsce w siedzibie gestapo, podczas przesłuchania.
  4. Wg Chemicza poniósł śmierć w KL Auschwitz.
  5. Wg Chemicza zginął 27.05.1942.
  6. Lub 3 czerwca tego roku.
  7. Lub 3 lipca tego roku.
  8. Wg Chemicza zmarł z powodu "przejść obozowych".
  9. Feralnego 20 października 1943 roku gestapo okrążyło kamienicę, w której mieszkał zawodnik. W obawie przed gestapowskimi torturami Pychowski popełnił samobójstwo. Jak się okazało później, tego dnia Niemcy szukali kogoś zupełnie innego…
  10. Prawdopodobnie.
  11. Wg innej wersji został rozstrzelany w Łyszkowicach w styczniu 1944 roku.
  12. Miało to miejsce podczas ewakuacji obozu koncentracyjnego, w którym przebywał.
  13. Gustaw Rogalski zakończył karierę sportową w 1924 roku, w chwili tragicznej śmierci nie był więć zawodnikiem "Białej Gwiazdy".
  14. Lakoniczna informacja znajduje się w nr 2 Przeglądu sportowego z 1946 roku (strona 3. w artykule: "Zakopiańska armia narciarska").




„ Odrąbani od pnia, zamordowani skrycie,
Pogrzebani w milczeniu i kłamstwie,
Odrzuceni jak kamień,
A jednak z Nich rosną liście zielone
I pamięć krzepnie węgielna. 		”


Lista pomordowanych w II WŚ, ze zbiorów TS Wisła (zestawienie niepełne)

Lista pomordowanych w II WŚ, ze zbiorów TS Wisła (zestawienie niepełne)

W prasie

Echo Południa. 1946, nr 247 (16 XI)

Sport wśród szarych bloków

Oświęcim — 41 rok — szare jednostajne bloki i jakżeż pasujące do nich wychudłe, bezbarwne postacie więźniów.

Przybyli po długim więzieniu, już po kilku dniach zdawali sobie sprawę, że wygranie wałki o życie będzie zadaniem ponad ich siły.

Większość nie usiłowała nawet walczyć, Pobyt ich w Oświęcimiu nie był zbyt długi.

Kończył go zwykle osławiony blok 28 — blok szpitala, z którego droga w przeważającej ilości wypadków wiodła do krematorium.

Wśród ciągłego widma śmierci, wśród najbardziej bezwzględnej walki o byt jawiły się tu w swej bezpośredniości charaktery ludzkie — charaktery bez pozy i koturnu, — wśród szarych więziennych bloków, kształtowały się największe przyjaźnie i najgłębsze nienawiści.

Wśród tysięcy przybywających do Oświęcimia osób nie brakło i czynnych sportowców — wśród szarego wymiętego tłumu niejednokrotnie natrafić było można na znane postacie naszych piłkarzy, bokserów, lekkoatletów czy narciarzy.

Również i ci, po kilku tygodniach pobytu w obozie zdawali sobie sprawę aż nadto wyraźnie, iż kwestia przeżycia tego piekła będzie rzeczą niezwykle trudną, — że o uprawianiu sportu będą musieli zapomnieć, jeśli już nie na zawsze to przynajmniej na dłuższy okres.

Istniał co prawda w obozie w tym czasie „sport”.

Sportem bowiem nazywali zdziczali SS-mani i podlegli im „capowie” wszystkiego rodzaju ćwiczenia karne, które w połączeniu z biciem i maltretowaniem przyczyniały się do szybkiego wykańczania więźniów. Słowo „sport” było tragiczne w swym znaczeniu, znamionując bezmiar mąk i tortur.

W sierpniu 1941 r. po raz pierwszy zjawiła się w kwadracie oświęcimskich drutów piłka nożna, —-nie dla Polaków oczywiście.

Po apelu — w niedzielę grubi niemieccy „capowie” na placu między blokami zabawiali się grą w piłkę nożną.

Więźniowie Polacy obojętnie przechodzili obok, o ileż ważniejsze w tej chwili było zapełnienie pustego żołądka kilkoma ziemniakami lub nawet łupinami z nich — kromka czarnego chleba więcej wartała niż oglądanie najpiękniejszego meczu.

Pewnej niedzieli niespodziewanie zawołano do gry Polaków., Uczynili to niemieccy „capowie” po prostu dlatego, iż znudziło się im już ciągłe podawanie piłki między sobą, z drugiej zaś strony słysząc, że wśród obecnych w obozie Polaków znajduje się dużo dobrych piłkarzy chcieli swym ewentualnym zwycięstwem nad nimi ugruntować przewagę niemczyzny w obozie.

Więźniowie Polacy zgodzili się—- decydującym momentem był tu fakt, że Niemcy ofiarowali za rozegranie meczu dla zespołu polskiego cały 25-lftrowy kocioł zupy.

Pokusa była zbyt duża. Chęć najedzenia się wreszcie raz do syta zwyciężyła wszystkie inne skrupuły.

Przegraliśmy 10:2, — wyczerpane długomiesięcznym więzieniem i pobytem w obozie postacie naszych zawodników nie mogły ani w części sprostać spasionym niemieckim zbrodniarzom.

Po kilku miesiącach zagrano znowu.

W międzyczasie większość z naszych piłkarzy dzięki pomocy swych wcześniej do obozu przybyłych kolegów otrzymała możliwą pracę i lepsze warunki mieszkalne.

Wynik drugich zawodów był dla nas miłą niespodzianką. Drużyna polska, w skład której wchodziło kilku doskonałych naszych piłkarzy z Nowakowskim, Kniołą, Łyką i Szumilasem, wygrała z zespołem niemieckim 7:2. — Tryumf był zupełny. W obozie był nastrój jak po wygraniu największego meczu międzynarodowego.

Jakąż jednak krainą paradoksu był Oświęcim. Jakżeż blisko sąsiadowały ze sobą śmierć i życie, W kilka dni po odniesionym triumfie kilku najlepszych naszych piłkarzy z Łyką, Pachnerem, Szumilasem idzie pod. ścianę.

Sport w Oświęcimiu zaczął się rozwijać coraz silniej, — daną przez Niemców szansę uchwycili Polacy mocno, zdając sobie dobitnie sprawę, że grą swą nie tylko poprawiają swój osobisty byt, ale, że równocześnie osiąganymi sukcesami nad Niemcami przyczyniają się do podniesienia ducha w obozie.

Równocześnie zaczęło zmieniać się częściowo nastawienie kierownictwa obozu do podległych im więźniów. — W związku z rozpoczynającymi się niepowodzeniami politycznymi i militarnymi Rzeszy chcąc odwrócić uwagę więźniów od rozgrywających się wydarzeń poczęto zezwalać na różnego rodzaju imprezy rozrywkowe, — koncerty, wieczorki — pozwolono również na uprawianie w szerszym zakresie sportu.

Dane możliwości wykorzystali więźniowie w 100 procentach. Nie ograniczono się tylko do najpopularniejszej piłki nożnej. Zaczął się rozwijać boks, koszykówka, lekkoatletyka, tenis stołowy, a nawet pływanie.

Na pewno wiele osób czytając te słowa kręcić będzie z powątpiewaniem głową, zadając sobie pytanie — czy to możliwe.

Tak —- tak było na pewno, ale zrozumieć musimy, iż ów rozwój życia sportowego w obozie przypadł na okres zbliżającego się nie uchronnie upadku Niemiec, na okres demoralizacji oddziałów na frontach jak również załóg obozowych.

Pierwotnie niedostępni SS-mani obecnie widząc zbliżający się upadek przymykali na wiele rzeczy oczy przy czym za butelkę wódki, pudełko papierosów, czy kostkę margaryny gotowi byli zrobić wszystko.

Sport na terenie obozu rozwijał się coraz mocniej. Więźniowie dawali sobie ze wszystkim radę. Ilość posiadanych piłek wykonanych przez kolegów pracujących w warsztatach szewskich czy rymarskich była zapewne większą niż u niejednego z dużych klubów.

Teraz już wygrywano z Niemcami zdecydowanie, — wygrywali nie tylko piłkarze, ale również i bokserzy. Niezapomnianą walkę stoczył doskonały nasz bokser Czortek z zawodowym niemieckim bokserem Walterem.

Atmosfera sali była gorętsza niż na najbardziej emocjonującym spotkaniu mistrzowskim. Rozentuzjazmowani Polacy na rękach wynieśli Czortka z gmachu obszernej oświęcimskiej pralni.

Lekkoatletyka również dawała często znać o sobie. Zawodnicy tej klasy co Tęsiorowski, Serafini, Malanowski stanowili trzon naszej drużyny.

Ping-pongiści rozegrali niejedno spotkanie przy czym mieli okazję zmierzyć się z przebywającym również w Oświęcimiu mistrzem świata Erlichem.

Jedną z najlepiej rozwijających się gałęzi sportu była piłka koszykowa i siatkowa.

Po otrzymaniu zezwolenia na jej uprawianie, w ciągu niemal kilku dni wyrosły na dziedzińcu między blokiem 20 a 21 nowoczesne kosze, — znalazły się siatki i piłki, znaleźli sędziowie... ba, postarano się nawet o oficjalne przedwojenne przepisy W każdy dzień pogodny po apelu boiska tętniły życiem, — organizowano turnieje, zawody między poszczególnymi miastami, blokami, czy jednostkami pracy.

Było wszystko. Począwszy od pantofli, na nagrodach dla zwycięzców skończywszy.

Piłka nożna również wykazywała coraz większą działalność, przybycie do Oświęcimia dwóch krakowian Korbasa i Batora wybitnie wzmocniło skład naszego zespołu.

Biliśmy Niemców jakeśmy chcieli.

Prócz tych „międzypaństwowych zawodów rozgrywano cały szereg spotkań pomiędzy poszczególnymi „komandami”, jedną zaś z atrakcji Oświęcimia był rozegrany w lecie w 1944 r. mecz piłkarski zespołu polskiego z reprezentacją Żydów w skład których wchodzili Żydzi czescy, holenderscy i węgierscy.

Polacy wygrali zdecydowanie 13:1.

W pływaniu, które rozwinęło dopiero z końcem 1944 r. w związku z wybudowaniem przeciwpożarowego basenu, startowało wielu znanych Polaków z Szelestem na czele. Rozegrano nawet parę meczy waterpoolowych.

Tak rozwijać się zaczął sport < Oświęcimiu. Chwilami na boisk skracali więźniowie swe oczekiwania upragnionego końca.

W październiku 1944 r. żaden z Polaków nie wyruszył do pracy.

W kilka godzin potem ostatnie tys. Polaków przetransportowano do pobliskiego Birkenau a stamt4 rozesłano na drugi dzień do innych obozów w głębi Rzeszy.

Skończył się Oświęcim. Z głęboką niepewnością opuszczali Polacy na pięć minut przed 12-tą miejsce swej kaźni, wyruszając w niepewną drogę,.

Niejeden z nich nie przeżył jej niestety, ci co przeżyli na pewno z ciekawością przeczytają te słowa M. T.

Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady

W czasie okupacji niemieckiej działalność polskich klubów sportowych została zakazana, a majątek Wisły Kraków wraz ze stadionem przy alei 3-ego Maja został zarekwirowany. Piłkarze kontynuowali grę w warunkach konspiracyjnych, a futbol w okupowanym Krakowie był przejawem oporu Polaków wobec prześladowań ze strony okupanta i symbolem woli przetrwania. Wielu sportowców i działaczy padło jednak ofiarą niemieckiego terroru. W Narodowym Dniu Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady chcemy oddać cześć ich pamięci.


14.06.2020r.

HistoriaWisly.pl


Na terenach zajętych w wyniku działań wojennych Niemcy zakładali obozy koncentracyjne - było to rozwinięcie polityki stosowanej w III Rzeszy już przed 1939 rokiem. Naziści po dojściu do władzy w 1933 roku zaczęli tworzyć miejsca uwięzienia i izolacji osób uznanych za wrogów państwa. Działalność takich obozów ewoluowała, dostosowując się do polityki Hitlera i bieżących wytycznych. Przykładowo podczas wojny niektóre obozy nastawione były na eksploatację więźniów jako niewolniczej siły roboczej dla potrzeb gospodarczych i militarnych Niemiec. Część placówek zaadaptowano zaś pod program masowej eksterminacji ludności uznanej przez nazistowską ideologię za podrzędną.

Na okupowanych ziemiach polskich - włączonych do III Rzeszy lub przypisanych do Generalnego Gubernatorstwa jako jednostki administracyjnej - zlokalizowanych było kilka kluczowych dla całego systemu obozów. Największym z nich był kompleks Auschwitz-Birkenau. Decyzja o jego utworzeniu zapadał już na początku roku 1940, a pierwszy transport dotarł do KL Auschwitz 14 czerwca 1940 r. z więzienia w Tarnowie. Narodowy Dzień Pamięci ustanowiono w rocznicę właśnie tego wydarzenia. Początkowo obóz został utworzony dla przetrzymywania masowo aresztowanych Polaków, z czasem stał się też jednym z ośrodków „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” - planu systematycznego wymordowania ludności żydowskiej.

Obóz Auschwitz był położony blisko Krakowa, więc to tam trafiło wielu piłkarzy i działaczy Wisły aresztowanych przez okupanta. Jednym z nich był Aleksander Żaczek - w czasie wojny założyciel Amatorskiego Klubu Sportowego, drużyny stanowiącej filię Wisły. Funkcjonowanie takich drużyn często było przykrywką dla działalności konspiracyjnej - w mieszkaniu Żaczka, gdzie spotykali się zawodnicy, znajdowały się też radiostacja, broń, skład prasy konspiracyjnej. Jesienią 1942 roku gestapo wpadło na ślad tej komórki konspiracyjnej i wkrótce Żaczek został aresztowany. Szczęśliwie między aresztowaniem a rewizją jego mieszkania minęło dość czasu, by pozostali członkowie organizacji usunęli obciążające ich materiały. Żaczek jednak w lutym 1943 roku został osadzony w Auschwitz (numer obozowy 100435). W sierpniu 1944 roku został przeniesiony do Neuengamme. Na początku 1945 roku zmarł z wycieńczenia w wieku 31 lat.

Podobną przykrywką dla działalności konspiracyjnej było miejskie przedsiębiorstwo wodociągowe. Dyrektorem wodociągów był prezes Wisły Tadeusz Orzelski - zatrudnienie w tej instytucji znalazło wielu piłkarzy zaangażowanych również w ruch oporu. Wodociągi miały również swoją drużynę piłkarską uczestniczącą w okupacyjnych meczach. 5 kwietnia 1941 roku na skutek donosu aresztowanych za działalność konspiracyjną zostało kilku pracowników wodociągów - w tym gronie byli piłkarze Wisły: Ferdynand Pachner i Antoni Łyko. Zostali przewiezieni do Auschwitz i w krótkim czasie rozstrzelani. Zgodnie z relacją świadków, więźniowie byli prowadzeni na śmierć w samych spodniach i skrępowani drutem kolczastym, Łyko zaś nie zginął od razu - po pierwszej salwie dwa razy próbował się podnieść, aż został zamordowany strzałem w głowę z bliskiej odległości. Ich ciała zostały spalone w krematorium.

Nie zawsze jednak działalność konspiracyjna była bezpośrednią przyczyną aresztowania. Piłkarze Stefan Lubowiecki i Juliusz Oleksik znaleźli się w złym miejscu o złej porze - 16 kwietnia 1942 roku Niemcy przeprowadzili łapankę w Kawiarni Plastyków. Aresztowano około 200 osób w odwecie za zamach na wysokiego rangą oficera SS - była to częsta metoda terroryzowania ludności. Wszystkich aresztowanych po miesiącu rozstrzelano w Auschwitz. Świadkowie zapamiętali, jak to się odbywało. Więźniów prowadzono czwórkami na dziedziniec, wydawano „wyrok” słowami „za zamordowanie szefa lotnictwa niemieckiego w Krakowie jesteście skazani na śmierć” i rozstrzeliwano. Przy jednej z grup całą procedurę przerwał głośny okrzyk „Niech żyje Polska!”. Wydarzenia te były poruszające dla innych więźniów Auschwitz - choć przecież na co dzień widzieli przerażające zbrodnie.

W Auschwitz zginęli także inni sportowcy i działacze Wisły: piłkarze Stefan Reyman, Władysław Szumilas, Jan Cudek, działacze Bronisław Serafin i Tadeusz Polaczek-Kornecki, narciarze zakopiańskiej filii Białej Gwiazdy Kazimierz Bigosz, Apolinary Kulig, Józef Chramiec, Józef Bartkowski, Karol Kupiec, Józef Kupiec. W innych niemieckich nazistowskich obozach śmierć ponieśli narciarz Jan Chmura (Dachau), narciarz Romuald Kulig (Königstein), piłkarz Stanisław Szczepanik (Mauthausen-Gusen), narciarz Jan Śnieżek (Neuengamme) oraz piłkarz Włodzimierz Polaczek (Neuengamme).

Cześć Ich Pamięci!


Źródło: wisla.krakow.pl

Zobacz też

Źródło: "http://historiawisly.pl/wiki/index.php?title=Patrioci_i_%C5%BCo%C5%82nierze"